Gemeente Amsterdam
Gemeenteraad
Gemeenteblad
Raadsvoordracht
R
1
Jaar
2007
Afdeling
1
Nummer
283
Publicatiedatum
27 juni 2007
Onderwerp
Noord-Zuidlijn: Financiële prognose 2013 per 1 januari 2007 en wijziging
projectorganisatie.
Aan de Gemeenteraad
Op grond van het hiernavolgende stellen wij u voor, het volgende besluit te nemen:
De Gemeenteraad van Amsterdam
Gezien de voordracht van Burgemeester en Wethouders van 20 februari 2007,
Besluit:
I
kennis te nemen van de financiële prognose 2013 van het project Noord-Zuidlijn,
waarin voor het project een kostenstijging wordt voorzien van € 41 miljoen,
inclusief BTW, ten opzichte van het reeds gedekte tekort in 2006 van
€ 83 miljoen, inclusief BTW;
II deze uitkomst te betrekken bij de behandeling van de Voorjaarsnota 2007.
Burgemeester en Wethouders van Amsterdam
E. Gerritsen, secretaris
M.J. Cohen, burgemeester
Toelichting (bestuurlijke context)
Samenvatting.
Elk jaar stelt het Projectbureau Noord/Zuidlijn in onze opdracht de verwachte kosten
en de planning van het project vast. Dit jaar is de prognose het vervolg op de reeds
eerder per 1 juli 2006 gemelde tussenstand over de kosten die gemoeid zijn met het
beheersbaar maken van de contracten, die nog open einden bevatten. Het gaat dan
om de bouwcontracten met een gemeenschappelijk domein (Centraal Station) en
stelposten (de drie diepe stations in de binnenstad). Bij de vaststelling van de
gemeentebegroting voor 2007 hebt u besloten een extra financiële reservering te
treffen voor deze kosten. Deze reservering was niet alleen bestemd voor de
beheersing van deze contracten, maar ook voor overige financiële tegenvallers van
dat moment in het project. De extra kosten waren totaal geraamd op een bedrag
tussen de € 83 en € 122 miljoen. U besloot op ons voorstel tot dekking van het
bedrag waarover zekerheid bestond, te weten € 83 miljoen.
Jaar
2007
Afdeling 1
Nummer 283
Datum
27 juni 2007
Gemeente Amsterdam
Gemeenteraad
Raadsvoordracht
R
2
Inmiddels heeft uw commissie Verkeer kennis genomen van de jaarlijkse financiële
prognose per 1 januari 2007. Daaruit blijkt dat het werk bij de meeste bouwprojecten
volgens plan verloopt. Ook het beter beheersbaar maken van de genoemde
bijzondere bouwcontracten is succesvol geweest. De onderhandelingen met de
aannemers van de stations CS, Rokin, Vijzelgracht en Ceintuurbaan hebben geleid
tot nieuwe afspraken over de planning van het werk en de uitvoeringskosten. Ons
College heeft deze afspraken inmiddels bekrachtigd en uw commissie Verkeer een
vertrouwelijke samenvatting daarvan doen toekomen.
Uit de financiële prognose blijkt echter ook dat de kosten van het beheersbaar maken
van de contracten en de gestegen projectkosten (bouw- en VAT-kosten) € 2 miljoen
hoger zijn dan het bedrag dat wij u als het maximum bedrag voor deze operatie
hebben genoemd (€ 122 mln is € 124 mln geworden). Aangezien van dit bedrag € 83
miljoen is gedekt resteert nog een te dekken tekort van € 41 miljoen.
De voornaamste oorzaken van de kostenstijging zijn:
• Bij de Stations in de binnenstad zijn de kosten van de ontgraving van de stations,
de laatste stelpost in het contract, hoger uitgevallen dan de verwachting was.
Niettemin is sprake van een gunstig onderhandelingsresultaat omdat het in eerste
instantie gevraagde bedrag voor deze stelpost sterk omlaag is gebracht.
• De onderhandelingsuitkomst op het Centraal Station is gunstig voor wat betreft de
afspraken over de harde planning (tijd is geld). Hier staat tegenover dat de
daarmee gemoeide kosten hoger zijn dan geraamd.
• Het aanbrengen van een draagconstructie onder het Centraal Station is het
afgelopen jaar opnieuw duurder gebleken dan verwacht. Inmiddels is de helft van
het werk gereed en is op basis van de ervaringsgegevens samen met de
aannemer een nieuwe begroting gemaakt van de nog te maken kosten. Deze
begroting wijst op een aanzienlijke stijging van de uitvoeringskosten.
De financiële prognose geeft aan dat de totale kosten van de Noord/Zuidlijn tot de
oplevering zijn geraamd op € 1.876.000. Dat betekent een stijging van 14% ten
opzichte van de raming bij het aanlegbesluit in 2002. Het project wordt opgeleverd in
het voorjaar van 2013, zoals al eerder aangegeven.
De gemaakte afspraken met de aannemers over tijd en geld en de herberekening van
het werk op CS maken dat de financiële prognose van 2007 een hogere
betrouwbaarheid heeft dan de voorafgaande. Dat betekent echter niet dat
kostenstijgingen in de toekomst uitgesloten zijn. De aanleg van de Noord/Zuidlijn blijft
voor Amsterdam een groot, complex en risicovol project.
In deze voordracht ontvangt u een toelichting op de financiële prognose per 1 januari
2007. Achtereenvolgens komen aan de orde de ontwikkeling van de bouwkosten en
de organisatiekosten, de verwachte financiële risico’s in de toekomst en de
zogenaamde bijzondere risico’s, de planning van het project en de afgesloten
verzekering. Tot slot is er een bijlage bij deze voordracht over de organisatiewijziging,
die ten doel heeft de sturing op geld en tijd in dit project te verbeteren.
Jaar
2007
Afdeling 1
Nummer 283
Datum
27 juni 2007
Gemeente Amsterdam
Gemeenteraad
Raadsvoordracht
R
3
De bouwkosten
De prognose 2007 geeft per deelproject een overzicht van de ontwikkeling van de
bouwkosten. Daaruit blijkt dat het werk bij de meeste bouwcontracten goed verloopt,
er zijn geen kostenstijgingen en de planning wordt gehaald.
De bouw van het metrostation Buikslotermeerplein en het station Van Hasseltweg in
Amsterdam-Noord met de tussenliggende sporen (contract 1) loopt volgens plan. De
eerste fase van het werk aan de Nieuwe Leeuwarderweg kwam gereed en de
tweede fase werd binnen budget aanbesteed.
De eerste zinkelementen voor de metrotunnel onder het IJ, gebouwd in het dok bij de
Sixhaven (contract 2) werden in het afgelopen jaar uitgevaren naar de parkeerhaven
in Westpoort. Inmiddels wordt het tunnelelement voor onder het CS gebouwd;
Van de drie tunnelcaissons bij het Damrak (contract 3.3) werden er in 2006 twee
afgezonken. Het derde caisson volgt in 2008 zodra de nieuwe brug in de Prins
Hendrikkade klaar is;
De voorbereiding voor het boren van twee tunnels in de binnenstad en Amsterdam-
Zuid (contract 4) verloopt eveneens volgens plan. In april 2007 wordt opdracht
gegeven voor de bouw van de boormachines, het boorproces start aan het eind van
2008
Bij het metrostation Europaplein (contract 8) kwam in 2006 de aangrenzende tunnel
klaar. In 2007 wordt gestart met de werkzaamheden op het Scheldeplein. Hier komt
de eindschacht voor de tunnelboormachines;
In de zomer van 2006 werd een onderdoorgang onder de zuidelijke Ring A10
(contract 9) aangebracht. Het komend jaar wordt gewerkt aan het aansluitende tracé
op de dijk van de A10
Voor de verbouwing van het station Zuid/WTC voor de nieuwe metrolijn(contract 10,
in voorbereiding) kwam in 2006 het voorlopig ontwerp gereed. Eind 2007 is het
definitief ontwerp afgerond, waarna het project wordt aanbesteed.
Ook de toekomstige afbouw van de lijn (sporen, electriciteit, beveiliging etc.)
ontwikkelt zich binnen de beschikbare planning en het beschikbare budget.
Een aanzienlijke bouwkostenstijging doet zich voor bij de twee bijzondere contracten
in het project, namelijk:
• de ondergrondse passage van het Centraal Station (contract 3.1./3.2.) en:
• de bouw van de ondergrondse stations Rokin, Vijzelgracht en Ceintuurbaan
(stations binnenstad, contract 5/6/7).
Deze contracten, gesloten in 2002, kennen voor sommige werkzaamheden geen
vaste afspraken over de uitvoeringskosten en de uitvoeringstijd. Het gaat om
werkzaamheden met een innovatief karakter en om werkzaamheden waarvoor
specialistische onderaannemers moesten worden ingeschakeld. In het afgelopen jaar
zijn met de aannemers van deze bouwcontracten onderhandelingen gevoerd om
alsnog tot vaste afspraken over tijd en geld te komen. Deze onderhandelingen zijn in
februari 2007 afgesloten
met een akkoord bij CS over planning en versnellingskosten,
Jaar
2007
Afdeling 1
Nummer 283
Datum
27 juni 2007
Gemeente Amsterdam
Gemeenteraad
Raadsvoordracht
R
4
waarover uw commissie Verkeer is geïnformeerd. Bij de diepe stations zijn de
planning en de bijbehorende sancties nog niet definitief vastgesteld.
De kostenstijging bij deze twee bijzondere contracten is het gevolg van een
onderhandelingsresultaat dat ongunstiger is dan verwacht en tegenvallende
uitvoeringskosten. Het maken van nieuwe dragende wanden onder het CS aan
weerskanten van de toekomstige metrotunnel verloopt langzamer dan gepland
doordat de techniek weerbarstig is. Inmiddels wordt hier dag en nacht en in het
weekend doorgewerkt om een maximale productie te bereiken. De kosten van het
werk zullen daardoor toenemen.
De totale kostenstijging bij de twee bijzondere contracten bedraagt, vergeleken met
de ondergrens van de tussenstand in de zomer van 2006, ongeveer € 31 miljoen.
Een contract dat het komend jaar extra aandacht verdient is het in 2002 gesloten
contract voor het boren van de tunnels onder de binnenstad en Amsterdam-Zuid,
inclusief een aantal daarmee verbonden activiteiten (contract 4). Om eventuele
tegenvallers in de uitvoering te kunnen opvangen kent dit contract een ruime reserve
voor onvoorzien Daar staat tegenover dat een deel van de uitvoeringsrisico’s bij de
gemeente is gelegd. Er is inmiddels een risicoanalyse van het boortunnelcontract
gemaakt, die in 2007 zal leiden tot een plan van aanpak, dat beheersmaatregelen
bevat.
Met de aannemerscombinatie Saturn zal worden overlegd over manieren om de
risico’s voor de gemeente te verkleinen, bijvoorbeeld door afkoop of een
bonus/malusregeling. Over de uitkomsten van dit overleg en de consequenties voor
de financiële prognose zult u in de loop van 2007 worden geïnformeerd.
Twee posten zijn niet opgenomen in de prognose. Het betreft de kosten voor
verlenging van het monitoringssysteem op de gevels langs de lijn en aanpassingen
aan de tunnelboormachine. Binnen het beschikbare budget van cluster binnenstad
wordt gezocht naar mogelijkheden om deze tegenvallers op te vangen.
Daartegenover staan optimalisaties bij het aanbrengen van verstevigingen onder de
fundering van gebouwen als De Bijenkorf, Industria, Peek en Cloppenburg en
Munttoren. Ook is naar verwachting minder geld voor gevelschades nodig.
Er bestaat een risico dat geen besparingen gevonden worden binnen het cluster. Om
dit te ondervangen is een risico opgenomen van 4 miljoen.
Organisatiekosten
De verlengde looptijd van het project leidt tot een verhoging van de Advieskosten. Er
zijn langer ontwerpers, opzichters, administrateurs en bouwmanagers nodig.
Vergeleken met de ondergrens van de tussenstand in de zomer van 2006 wordt een
stijging verwacht van ongeveer € 9 miljoen.
De prognose gaat nog uit van een ongewijzigde projectorganisatie met een
gescheiden gemeentelijk projectbureau en particulier Adviesbureau. Het besluit van
het College om de beide bureaus te integreren zal zeker leiden tot verlaging van de
organisatiekosten omdat bij vereenvoudiging van de organisatie efficiëncywinst is te
halen. De omvang daarvan zal duidelijk worden in de loop van 2007.
Jaar
2007
Afdeling 1
Nummer 283
Datum
27 juni 2007
Gemeente Amsterdam
Gemeenteraad
Raadsvoordracht
R
5
Risico’s in de toekomst
Elk jaar worden naast de verwachte kosten van het project ook de risico’s in de
toekomst geïnventariseerd. Per bouwcontract worden de bedreigingen in kaart
gebracht en hun financiële gevolgen en kans van optreden berekend. Dat leidt tot een
database met “gewogen” risico’s, het totale risicoprofiel van het project wordt
vervolgens bepaald met behulp van computersimulatie.
De kostenraming van het project (zie hiervoor) en de risicodatabase zijn
communicerende vaten. Als een risico zich daadwerkelijk voordoet (dat wil zeggen
dat de kans daarop groter is dan 50%) verdwijnt het uit het risicototaal en wordt het
toegevoegd aan de kostenraming. Een verhoging van de raming gaat dan ook
gepaard met een verlaging van het risicototaal.
Naarmate het project vordert is een afname van de risico’s te verwachten doordat ze
hetzij werkelijkheid zijn geworden hetzij achterhaald zijn door de tijd. Daartegenover
staat dat zich ook voortdurend nieuwe risico’s aandienen, ontwikkelingen die eerder
nog niet mogelijk leken of niet werden onderkend. Daarnaast worden ook de
bestaande risico’s telkens weer beoordeeld op hun omvang en kans van optreden.
Naarmate de risico-analyse intensiever wordt uitgevoerd stijgt het risicototaal: meer
onderzoeken is meer weten.
In de prognose 2007 is te zien dat de risico-analyse in het afgelopen jaar is
geïntensiveerd op advies van de Commissie Sorgdrager. Veel “oude” risico’s zijn
weggevallen doordat ze werkelijkheid zijn geworden, maar daartegenover staat een
toename van “nieuwe “risico’s als gevolg van extra onderzoek. Voorbeelden van
zulke nieuwe risico’s zijn de aanwezigheid van obstakels in de ondergrond rond het
Centraal Station en een ongunstiger logistiek bij de toekomstige afbouw van de lijn.
Voorbeelden van opnieuw gewogen en verzwaarde risico’s zijn problemen bij de
afvoer van de grond en risico’s bij de afhandeling van claims. Het saldo van de
analyse is een aanzienlijke stijging van de risico’s met 26,0 miljoen op de ondergrens
en € 44,5 miljoen op het gemiddelde. Het beschikbare risicofonds zal daarom
moeten worden aangevuld.
Evenals in het afgelopen jaar wordt u voorgesteld de risico’s te dekken tot de
zogenaamde ondergrens van het totaal, waarvoor een bedrag benodigd is van 26,0
miljoen.
Bijzondere risico’s
Evenals in voorgaande jaren bevat de Prognose ook een berekening van de risico’s
in verband met de verrekening van de BTW en de loon- en prijsindexatie. Het BTW-
risico heeft betrekking op de BTW-heffing over een inmiddels afgesloten periode,
waarover de gemeente en het Rijk van mening met elkaar verschillen. De gemeente
heeft in maart 2003 een procedure hierover bij het Gerechtshof gewonnen, maar de
staatssecretaris van Financiën is in cassatie gegaan bij de Hoge Raad. Wanneer de
uitspraak volgt is niet bekend. Het risico is ongewijzigd € 15 miljoen.
Het risico bij de indexering van het Rijkssubsidie is eveneens het gevolg van verschil
van mening tussen gemeente en Rijk. De gemeente claimt dat het Rijk ten onrechte
Jaar
2007
Afdeling 1
Nummer 283
Datum
27 juni 2007
Gemeente Amsterdam
Gemeenteraad
Raadsvoordracht
R
6
de algemene stijging van de kosten van levensonderhoud vergoedt, terwijl de kosten
in de bouwsector aanzienlijk sneller stijgen. De Rechtbank in Haarlem besliste in juli
2006 ten gunste van het Rijk, maar tegen dit vonnis heeft het College inmiddels
beroep aangetekend bij de Raad van State. Daarnaast overlegt het College met de
minister van Verkeer en Waterstaat over een eventuele schikking. Het indexrisico tot
en met 2006 is ongewijzigd circa € 87 miljoen.
Planning
Zoals gebruikelijk is in de prognose ook de planning van het project opnieuw bezien.
Deze is niet veranderd ten opzichte van de tussenstand in de zomer van 2006. De
oplevering van de lijn en de start van de exploitatie wordt verwacht in het voorjaar van
2013.
Verzekering
De verzekeringsmarkt heeft een marktconforme aanbieding gedaan voor een
Construction All Risk verzekering voor het gehele werk aan de Noord/Zuidlijn. Dit is
conform de wens van uw Raad. Het College heeft dan ook op 6 februari 2007
besloten deze CAR- verzekering af te sluiten voor het risico’s van schade aan de
bouwwerken van de lijn. Daarmee is de verzekering van de Noord/Zuidlijn nu
compleet. Voor de kosten van de polis en de bijkomende organisatiekosten is dekking
in het projectbudget en in het gemeentelijk weerstandsvermogen. Het risicoprofiel van
de aanleg van de Noord/Zuidlijn verbetert hierdoor aanzienlijk.
Opbrengsten
In de afgelopen jaren bevatte de financiële prognose naast kosten en risico’s ook
inkomsten en financiële kansen. In de prognose 2007 ontbreken deze. Mogelijke
besparingen bij de aanbesteding van nieuwe contracten zijn pas mogelijk in 2008 en
de onzekerheid over de bouwmarkt in dat jaar is te groot om nu al uit te gaan van
financiële kansen. Ook is er geen aanleiding om de eerder geraamde opbrengst van
de parkeergarage Rokin te wijzigen. Wel zullen andere mogelijkheden worden
verkend om anderszins dekking te vinden voor de opgetreden tekorten.
Organisatie.
In het afgelopen jaar is ook de organisatie van het project geaudit om vast te stellen
of verbeteringen noodzakelijk zijn. Het College heeft naar aanleiding van de
resultaten van deze audit besloten tot een ingrijpende wijziging van de
projectorganisatie om de aansturing van het werk meer toe te spitsen op de
beheersing van tijd en geld.
De kern van deze wijziging is een samenvoeging van het particuliere Adviesbureau
Noord/Zuidlijn met het gemeentelijk projectbureau tot één geïntegreerde organisatie,
die zal starten per 1 september 2007.
Over deze wijziging wordt u geïnformeerd in de bijlage “Wijziging projectorganisatie
Noord/Zuidlijn, die bij de voordracht is gevoegd.
Gelet op de positieve houding van het Adviesbureau ten aanzien van de integrale
aansturing,
gaat ons College ervan uit dat de organisatiewijziging uitgevoerd kan
Jaar
2007
Afdeling 1
Nummer 283
Datum
27 juni 2007
Gemeente Amsterdam
Gemeenteraad
Raadsvoordracht
R
7
worden onder de strikte voorwaarde dat de voortgang van het project op geen enkele
manier wordt belemmerd en dat er geen financiële risico’s naar de gemeente worden
overgeheveld.
De Raadscommissie voor Verkeer, Vervoer en Infrastructuur, Dienstverlening,
Volkshuisvesting en Monumenten heeft op donderdag 22 maart 2007 ingestemd met
het voorleggen van dit voorstel aan uw vergadering.
Stukken
Meegezonden stukken
Wijziging projectorganisatie Noord/Zuidlijn
Ter inzage gelegde stukken