Bron: Raad Type document: Bijlage Nummer Gemeenteblad: A (7-10) Onderwerp: STRUCTUURPLAN AMSTERDAM 1991 Datum publicatie:--1992   Tekst:   Figuur 5.1. Begrenzing en aanduiding stadsdelen   (zie papieren versie)   DE STADSDELEN V   V.1. Inleiding   De ruimtelijke problematiek van Amsterdam wordt op drie niveaus geanalyseerd: Ä de agglomeratie als onderdeel van het gewest; Ä de stad als onderdeel van de agglomeratie; Ä de stadsdelen als onderdeel van de stad.   Het Structuurplan richt zich primair op ontwikkelingen van de stad als geheel. Daarnaast worden indicatief uitspraken gedaan over de twee andere niveaus. Het stadsdeelniveau is het laagste niveau waarop het Structuurplan ingaat. Daar krijgt het ruimtelijke beleid op stedelijk niveau concreet vorm. De stadsdelen worden in dit hoofdstuk aan de hand van een aantal ruimtelijke kenmerken en ontwikkelingen gekarakteriseerd. Op deze wijze wordt inzicht verschaft in de stedelijke samenhang en structuur en de in het stadsdeel aanwezige stedebouwkundige kwaliteiten. De beschrijving hiervan omvat in dit hoofdstuk het volgende: Ä de begrenzing en de deelgebieden (zie figuur 5.1); Ä de bouwperioden; Ä de ruimtelijke karakteristieken en de milieutypen; Ä de in gang gezette ontwikkelingen: Ä de bevolkingsontwikkeling; Ä de werkgelegenheidsontwikkeling; Ä de stedelijke samenhang; Ä de knelpunten.   De beschrijving van de bevolkingsontwikkelingen per stadsdeel is gebaseerd op gegevens van de Bevolkingsprojectie trendvariant 2000. Deze trendvariant komt voor Amsterdam-totaal uit op 720.000 inwoners in het jaar 2000.   Per stadsdeel is het aantal in het stedelijk woningbouwprogramma aangegeven. Er wordt gestreefd naar het realiseren van de maximale produktie per stadsdeel. Het woningbouwprogramma heeft betrekking op de aantallen woningen, die op basis van het planaanbod in de periode 1990Ä 1994 moeten kunnen worden opgeleverd (zie õIV.1.7).   V.2. De binnenstad (A)   Begrenzing en deelgebieden   De binnenstad heeft een totale omvang van circa 825 ha. Ongeveer 25% bestaat uit water, circa 25% uit verhard oppervlak en minder dan 2% is groen.   Bouwperiode   De binnenstad is het historisch centrum van Amsterdam en wordt gekenmerkt door een diversiteit aan bebouwing. Er kunnen twee bouwperioden worden onderscheiden. De eerste valt tussen 1200 en 1600. Amsterdam ontstaat dan als nederzetting op de hogere en droge oeverwallen en dijken rondom de monding van de Amstel in het IJ. Uit deze periode resteren nog de Montelbaans-, de Munt- en de Schreierstoren en de Antoniespoort. De tweede omvangrijke bouwperiode ligt in de 17de eeuw. Door de sterke economische groei breidt Amsterdam zich sterk uit. In twee fasen werd een brede gordel aangelegd, waarbinnen de grond volgens een vooropgezet plan werd verkaveld. Met de aanleg van een stelsel van brede concentrische grachten, waarlangs op uitgegeven kavels woningen mochten worden gerealiseerd, werd een aantrekkelijk woongebied gecre‰erd voor de rijke kooplieden. Door de levendige handel en een liberale houding komen in deze periode diverse cultuurstromingen in Amsterdam terecht, die in de bebouwing zijn terug te vinden. Langs de binnenzijde van de vestingwerken (de Singelgracht) worden gebieden ingericht voor tuinderijen, bedrijven en huisvesting van arbeiders. Hier is sprake van een sobere verkaveling, met smalle straten en eenvoudige bebouwing. Het sterke contrast in deze bouwperiode is nog steeds zichtbaar.   De volgende grote bouwperiode in de 19de eeuw vindt hoofdzakelijk plaats buiten de Singelgracht en dus buiten dit stadsdeel. De aanleg van de spoorlijn aan de noordzijde van de binnenstad en de bouw van het Centraal Station in de vorige eeuw mag als laatste forse ingreep zeker niet onvermeld blijven. Dat bracht een proces van vernieuwing van de binnenstad op gang, dat gepaard ging met dempingen, doorbraken (Raadhuisstraat) en grootschalige nieuwbouw aan onder andere het Damrak, het Rokin, de Nieuwezijds Voorburgwal, de Spuistraat, de Vijzelgracht enz. Ook ontstond in de Plantage een nieuw woongebied voor de meer draagkrachtigen.   Figuur 5.2. De binnenstad   (zie papieren versie)   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   De binnenstad is te verdelen in twee milieutypen. Het grootste deel wordt aangemerkt als stedelijk milieutype I. De Jordaan, de westelijke en oostelijke eilanden, de Haarlemmerbuurt, de Nieuwmarkt, de Kadijken en de Plantage worden gekarakteriseerd als stedelijk milieutype II. Het beeld van de binnenstad is grotendeels historisch van karakter. De cultuurhistorische waarde is zeer groot. De historische kern is gelegen aan weerszijden van de monding van een veenstroom (de Amstel) in een zee-arm (het IJ). Uitbreidingen vonden aan weerszijden van de Amstel plaats door onder andere het graven van evenwijdig aan de Amstel lopende grachten en burgwallen. Dijken en bestaande kavelpatronen werden in het stratenpatroon opgenomen. De aldus ontstane ruimtelijke structuur van een centraal gelegen brede waterloop (de Amstel en later na demping c.q. overkluizing Rokin en Damrak) en de grachten (zoals de Nieuwe en Oudezijds Voor- en Achterburgwallen) waartussen een fijnmazig netwerk van smalle straten en oude dijken is opgenomen, is nog steeds duidelijk herkenbaar. Ook de Dam is nog steeds de meest centrale openbare ruimte die het voorheen was. De asymmetrische opbouw van oost- en westzijde van de binnenstad is veroorzaakt door de havenactiviteiten aan de oostzijde. Ten oosten van de Oudeschans is de eilandenstructuur nog steeds zichtbaar.   Nagenoeg overal is er sprake van een compact bebouwingsbeeld. Kenmerkend is de aaneengesloten bebouwing langs straten en grachten in vaak vloeiende en gebogen rooilijnen. Veel binnenruimten van de bouwblokken zijn in de loop der tijd nagenoeg volgebouwd. Een uitzondering hierop vormen het karakteristieke Begijnhof en de keurblokken. Demping van Nieuwezijds Voor- en Achterburgwal heeft weer enige ruimte gecre‰erd. Met de sterke economische groei in de 17de eeuw breekt er een nieuwe periode aan van omvangrijke uitbreidingen. Het ruimtelijke beeld tussen de Singel en de Singelgracht is in belangrijke mate bepaald door de bestuursvorm (geen centraal gezag, maar diverse regenten) en een tweedeling in de maatschappij. De tegenstelling rijk en arm is terug te vinden in het verschil tussen grachtengordel en de Jordaan, maar ook het verschil in status tussen de grachten onderling is nog steeds merkbaar. De bestuursvorm is er de oorzaak van dat Amsterdam geen monumentaal hof, grote pleinen en assen kent, die zoals in vele andere Europese steden het toonbeeld waren van een centraal bestuursorgaan. De enige pleinen die de binnenstad kent, zijn gelegen bij openbare gebouwen, zoals kerken of op de plaatsen, waar voorheen radiale toevoerroutes via poorten aan de binnenkant van de Singelgracht de voormalige 17de-eeuwse vestinggordel passeerden. Door hun weinig markante vorm en begrenzing spelen deze pleinen een beperkte rol in het structuurbeeld, maar het specifieke stadsrandkarakter is nog altijd herkenbaar. In de 17de-eeuwse stadsuitbreidingen vormen de pleinen meer stedebouwkundige restruimten, met uitzondering van het Rembrandtplein dat in vorm en functie altijd een plein is geweest. Het aantal radialen is door demping of doorbraken later vergroot. Een belangrijk punt daarbij is dat de radialen, met de daaraan gelegen bebouwing, zich eerder tonen als een logische voortzetting van de historisch-ruimtelijke ontwikkeling dan als een verstoring ervan. Uitzonderingen hierop vormen de inrit naar de IJ-tunnel inclusief het Mr. Visserplein en de Weesperstraat. Na de eerste ontwikkelingsfase, van de Haarlemmer Houttuinen tot aan de Leidsegracht, kwam een tweede en iets rijkere fase tot de Plantage Muidergracht. Tot een derde op dezelfde leest geschoeide fase is het nooit gekomen. De ontwikkelingsrichting werd gedraaid. Het gebied ten oosten van de Amstel is dan ook minder helder van opzet. De aanleg van het Stationseiland halverwege de vorige eeuw en de verbreding van de Prins Hendrikkade in deze eeuw hebben de ruimtelijke opbouw aan de noordzijde van de binnenstad in sterke mate be‹nvloed. De historische vorm werd afgesloten van open water.   In gang gezette ontwikkelingen   De laatste jaren staat de binnenstad weer volop in de belangstelling bij zowel overheid als bij particulieren. Hoewel de ontwikkeling van de binnenstad op dit moment de nodige dynamiek vertoont, is er toch reden tot waakzaamheid. De concentratie, diversiteit en menging van functies lopen terug. Het wonen krijgt in delen van de binnenstad de overhand, waardoor andere functies onder druk komen te staan. Het aantal arbeidsplaatsen en het vloeroppervlak nemen met name in de bedrijvensector sterk af, maar ook in de kantorensector is er sprake van een (minder sterke) afname. Op de oostelijke en westelijke Eilanden bij voorbeeld is de afgelopen jaren als gevolg van het stadsvernieuwingsproces sprake geweest van een aanzienlijk verlies van bedrijven. Het gemengde karakter is grotendeels verloren gegaan. Ook in de omgeving van de Hoogte Kadijk heeft zich de afgelopen jaren een proces voltrokken waarbij bedrijfsterreinen werden herbestemd tot woongebieden. In het Entrepotdok zijn de bedrijfsruimten op de begane grond gehandhaafd. Na het vrijkomen van het zuidelijke deel van het GEB-terrein en het Kromhoutterrein zal daar wonen worden gemengd met werken. Ook op het terrein van de Oranje Nassaukazerne, dat grotendeels een woonbestemming heeft gekregen, is op de begane grond van de te handhaven bebouwing bedrijfsruimte gecre‰erd. De regiofunctie van het kernwinkelapparaat zal worden versterkt. De culturele en recreatieve functie van de binnenstad handhaaft zich op het bestaande peil, hetgeen in een groeiende markt positieverlies inhoudt. Voor de IJ-oever is een grote operatie in voorbereiding ter versterking van de noordzijde van de binnenstad, met panden voor grootschalige en hoogwaardige centrumfuncties. Tevens worden de IJ-boulevard en de railverbinding in zowel oost-west- als noord-zuidrichting gebruikt om de binnenstad en met name het noordelijke deel beter bereikbaar te maken. De ontwikkeling van de IJ-oever heeft tot doel de ruimtelijke eenheid tussen de historische kern en het Stationseiland te herstellen en de binnenstad weer naar het IJ te brengen. Om te bereiken dat deze IJ-oeverontwikkeling niet ten koste gaat van de bestaande concentratie van functies in de binnenstad, maar er daarentegen nieuwe kwaliteit en kwantiteit aan toevoegt, is een samenhangende ontwikkelingsstrategie voor de gehele binnenstad nodig. Op basis van deze strategie kan, v¢¢r de IJ-oeverlocatie aan bod komt, de achterstand in kwaliteit en kwantiteit in korte tijd worden ingelopen. De belangrijkste punten daaruit zijn: Ä het bieden van ruimte en een milieu aan het IJ voor functies waarvoor in de bestaande binnenstad door de beperkingen die gesteld moeten worden aan de maat en schaal geen plaats is; Ä het verbeteren van de bereikbaarheid, met name door versterking van het openbaar vervoer; Ä het maximaal behouden en uitbouwen van de bestaande kwaliteiten en potenties van de binnenstad als locatie voor centrumfuncties; Ä de planologische afstemming op stedelijke en regionale schaal, waarbij de positie van de binnenstad als het centrum van de regio uitgangspunt is.   Bevolkingsontwikkeling   De binnenstad heeft circa 76.800 inwoners. De toename van het aantal inwoners, die zich de laatste jaren manifesteert, zal zich naar verwachting voortzetten (zie grafiek 5.1). Het inwonersaantal in 2000 zal circa 79.000 bedragen. De verwachte groei zal boven het Amsterdams gemiddelde liggen.   Grafiek 5.1. Bevolkingsontwikkeling binnenstad *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   De werkgelegenheid in de binnenstad is sterk teruggelopen van circa 96.000 in 1978 tot circa 80.700 in 1990 (met name in de eerste helft van de jaren tachtig) (zie grafiek 5.2). Met name in de kantorensector is de daling opvallend. Het gewijzigde beleid heeft tot gevolg dat de binnenstad weer in de belangstelling staat. Op basis van de voor het Structuurplan gehanteerde gegevens wordt verwacht dat de werkgelegenheid op gelijk niveau zal blijven. Voor meer recente gegevens wordt verwezen naar õIV.2.2. Aan de IJ-oever worden circa 6000 arbeidsplaatsen verwacht.   Grafiek 5.2. Ontwikkeling werkgelegenheid binnenstad   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   Amsterdam heeft ervoor gekozen, de binnenstad in alle opzichten het centrum van de stad en de regio te laten zijn. De binnenstad is nog altijd h‚t centrum en h‚t winkelcentrum en biedt een grootstedelijk vestigingsmilieu, dat voor de toekomstige welvaart van de regio en ook Nederland van groot belang is. Concentratie, diversiteit en menging van functies op een relatief klein oppervlak blijven de belangrijkste kwaliteiten van de binnenstad. Door de bijzondere kwaliteit van de openbare ruimte die esthetisch fraai en afwisselend is, kan de binnenstad het centrale platform zijn van het stedelijk leven. De historische kwaliteit is ook van belang voor het toerisme en centraal stedelijke functies. De bereikbaarheid is beter dan waar ook in de regio. In de jaren zeventig was het beleid vooral gericht op het versterken van de woonfunctie en het terugdringen van de auto ten gunste van met name de tram. Het inwonertal van de binnenstad is na 1982 aanzienlijk toegenomen. In de jaren tachtig wordt de economische positie van de stad en de binnenstad, mede door de grote werkeloosheid onder de Amsterdamse bevolking, een toenemende zorg. Het beleid wordt op dit punt bijgesteld. Om de doelstelling van het stedelijk beleid, een woningproduktie van 7000 woningen per jaar, te halen, zal ook de binnenstad een aandeel leveren. Gezien de mogelijkheden kan dit aandeel 20% bedragen en betreft integraal een woningproduktie van 7150 woningen. Buiten de stadsvernieuwingsgebieden zal dat onder andere gebeuren door het bevorderen van wonen boven bedrijven en het stimuleren van meer kwaliteit en diversiteit.   Als gevolg van het steeds verder gaande ruimtelijk deconcentratieproces treedt in de binnenstad ontmenging van functies op. Dit betekent een verzwakking van ‚‚n van de meest karakteristieke kenmerken van de binnenstad. Het aantal arbeidsplaatsen gaf aanvankelijk een forse daling te zien, die zich over alle sectoren deed gelden. De laatste jaren evenwel is het tempo van daling van de werkgelegenheid afgenomen en stijgt het aantal vestigingen. Dit geldt niet voor de kantorensector; de doorgaande daling hiervan is zorgwekkend. Afgezet tegen de sterke groei van juist deze sector in overig Amsterdam moet worden geconstateerd dat de positie van de binnenstad als grootste kantorenconcentratie onder druk staat. Een vitaal kernwinkelapparaat is voorwaarde voor een goed functionerende stad. Zowel op de korte als op langere termijn zijn versterkingen en uitbreidingen van het huidige kernwinkelapparaat mogelijk en er reeds in gang gezet.   Behalve initiatieven in de bestaande binnenstad biedt het geplande winkelcentrum bij het Centraal Station aan de IJ-oever een unieke kans om de positie van het kernwinkelapparaat te versterken. Het nieuwe winkelcentrum aan de IJ-oever zal extra bezoekers aantrekken, zowel uit de stad als uit de wijdere omgeving. Al geruime tijd tekent zich een groei in de bestedingen op het gebied van cultuur en recreatie af. Ook voor Amsterdam liggen hier grote mogelijkheden. Gezien de stagnatie van de bezoekersstroom naar de binnenstad is het de vraag, of Amsterdam voldoende van deze groeiende markt weet te profiteren; daarom is kwalitatieve verbetering van het culturele klimaat en het recreatieve milieu gewenst. Het beleid is erop gericht dat de herschikkingen en relocaties in het hoger beroepsonderwijs niet tot vertrek uit de binnenstad leidt. Ook moeten de voorzieningen en de huisvestingsmogelijkheden voor de studenten op peil gehouden c.q. gebracht worden om de aantrekkelijkheid van het "studeren in de stad" te bewaren. Behoud van het universitair en bevordering van concentratie van het hoger beroepsonderwijs in de binnenstad is van groot belang vanwege: Ä de handhaving van het draagvlak van de voorzieningen; Ä de betekenis voor het culturele klimaat; Ä de relatief beste bereikbaarheid in de regio per openbaar vervoer.   Sinds 1980 is gewerkt aan het aanleggen van vrije trambanen. Ondanks de uitgevoerde maatregelen ter verbetering van de doorstroming van het verkeer is de grens bereikt van wat haalbaar is met de tram bovengronds. Studie wordt verricht naar de mogelijkheden van het ondertunnelen van (delen van) openbaar-vervoerlijnen in de centrale stadsdelen. De ruimte voor het autoverkeer is de afgelopen jaren verkleind. Het terugdringen van het langparkeren ten gunste van het kortparkeren is succesvol. De autobereikbaarheid wordt voor delen van de binnenstad verbeterd door de aanleg van de IJ-boulevard met aansluitingen op de ringweg.   Knelpunten   Ä Het wonen krijgt in delen van de binnenstad zo sterk de overhand, dat andere functies onder druk komen te staan. De concentratie, diversiteit en menging van functies lopen terug. Ä Naar verwachting zal bij ongewijzigd beleid het aantal arbeidsplaatsen en het vloeroppervlak in de bestaande binnenstad voor met name de kantorensector verder afnemen. Ä Door het verlies aan kantoorfuncties kan de grachtengordel zijn aantrekkelijkheid voor kantoorvestigingen langzaam maar zeker verliezen. Ä De regiofunctie van het kernwinkelapparaat dient te worden versterkt. Ä De culturele en recreatieve functie van de binnenstad handhaaft zich op het bestaande peil, hetgeen in een groeiende markt positieverlies inhoudt. Ä Verbetering van de bereikbaarheid van de binnenstad is nodig. Aangezien de historische stad geen sterke toename van autoverkeer verdraagt en vanwege de daarmee gepaard gaande luchtverontreiniging, wordt vooral gestreefd naar een verdere verbetering van het openbaar vervoer. Nieuwe verbindingen zijn een Oost-Westlijn langs het IJ en een Noord-Zuidlijn door het stadshart. De realisering zal echter nog circa tien jaar in beslag nemen. Ä Bevordering van de educatieve functie (met name hoger onderwijs) wordt bedreigd.   V.3. Westpoort (B)   Begrenzing en deelgebieden   De Westpoort betreft het voormalig westelijk havengebied en heeft een totale omvang van circa 2900 ha; er zijn typische havengebieden, met droge en natte terreinen (Amerikahaven, Westhaven, Minervahaven enz.), moderne bedrijfsterreinen (alfa-driehoek, vervoerscentrum, Sloterdijk I, II en III) en een typisch kantorengebied (Teleport). De Westpoort ontwikkelt zich tot een multi-functioneel bedrijvengebied.   Bouwperioden   In de Westpoort staat een zeer gering aantal (ongeveer 100) hoofdzakelijk particuliere eengezinshuizen. De meeste bebouwing is bedrijfsbebouwing uit de periode na 1960. Sloterdijk I, dat een groot aandeel levert in het bebouwingspercentage, kwam grotendeels tot stand tussen 1964 en 1970. De ontwikkeling van Sloterdijk II, dat ook een fors aandeel levert, is in 1970 gestart. Sloterdijk III kwam tot stand na 1976 en is nog volop in ontwikkeling. In het Teleportgebied, rond het nieuwe NS-station Sloterdijk, is de laatste jaren de kantorenbouw in ontwikkeling gekomen. Aan haventerreinen is in de periode 1986Ä1990 ongeveer 200 ha uitgegeven; uitgeefbaar is er in het areaal van het Gemeentelijk Havenbedrijf nog 250 ha, per 1 januari 1991.   Ruimtelijke karakteristieken   Het grootste deel van de Westpoort heeft de bestemming extensief industrieterrein (meer dan 300 m2 per arbeidsplaats). Uitzondering daarop vormt het nevencentrum Sloterdijk (Teleport) en de Sloterdijk- bedrijfsterreinen. De ontwikkeling van de Amsterdamse haven kreeg in het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) al een belangrijke plaats toebedeeld. Om voor de bevolking voldoende werkgelegenheid te scheppen, achtte men een grootscheepse industrialisatie noodzakelijk. Door vergelijkingen met andere havensteden en extrapolatie van economische ontwikkelingen uit het begin van deze eeuw, kwam men tot een geschatte behoefte aan industrie- en haventerrein van ruim 700 ha netto, exclusief de havenbassins. Belangrijke woonwijken, de westelijke tuinsteden, werden in de nabijheid van dit werkgebied gesitueerd.   Figuur 5.3. De Westpoort   (zie papieren versie)   De ontwikkeling van de haven in westelijke richting is in sterke mate structuurbepalend geweest voor de ontwikkeling van de westelijke stadslob. Al spoedig bleek dat de haven veelal ten gevolge van technologische vernieuwingen en schaalvergroting vooral op het gebied van overslagtechnieken een andere structuur zou krijgen dan in het AUP was voorzien. De structuur van het havengebied wordt bepaald door twee primaire eisen. Enerzijds moeten de havens toegankelijk zijn voor de grootste schepen. Anderzijds moeten de bedrijven en de installaties die rondom de haven zijn gelegen, zowel per spoor als over de weg goed bereikbaar zijn. Het karakter van enkele gebieden, zoals het bedrijfsgebied Minervahaven, is de afgelopen jaren veranderd door de overschakeling van grootschalige natte naar voornamelijk kleinschalige droge bedrijfsactiviteiten. In het algemeen is er ook een ontwikkeling naar "diepere" kavels en een behoefte aan tweede- linieterreinen (voor opslag, distributie en dergelijke): daardoor moeten bestaande gebieden worden aangepast.   In gang gezette ontwikkelingen   De bedrijfsgebieden in Amsterdam, zoals Amstel III, raken vol. Dit is een van de aanleidingen geweest om de verdere ontwikkeling van de Westpoort ter hand te nemen. Een Brussels adviesbureau (Plant Location International) heeft onderzocht aan welke eisen de terreinen in de Westpoort dienen te voldoen. In het activiteitenplan Westelijk Havengebied (1988) is een en ander uitgewerkt. Uit onderzoek kwam naar voren dat het huidige vestigingsklimaat onvoldoende kwaliteit biedt om te kunnen concurreren. Ook werd geconcludeerd dat het gebied te uniform van karakter was. De Westpoort bevat in principe wel alle ingredi‰nten om concurrerend te zijn, echter de wegontsluiting, de terreinkwaliteit, de geringe diversiteit en de prijs-kwaliteitverhouding zullen moeten worden aangepast. Het bedrijfsleven heeft in toenemende mate de behoefte zich te profileren en doet dat onder meer door een weloverwogen keuze van de vestigingsplaats. De kwaliteit van de omgeving moet uitstralen op het bedrijf. De toekomstige Westrandweg geeft het gebied een nieuwe stimulans. Het westelijke deel, met een directe aansluiting op het rijkswegennet, wordt het eerst aangelegd. Hierdoor wordt de afstand tot Schiphol over de weg met enige kilometers teruggebracht. Als gevolg van de aanleg van de Westrandweg wordt verwacht dat, indien de groei van Schiphol aanhoudt, tegen het eind van de jaren negentig er sprake zal zijn van een beduidend snellere uitgifte van zowel natte als droge terreinen. Ook demping van enkele verouderde havenkommen, waardoor meer mogelijkheden ontstaan voor de vestiging van droge bedrijfsactiviteiten is aan de orde onder andere in de Mercurius-, As- en Zwaardecroonhaven; daarnaast worden havenarmen verlengd, zoals de Australi‰haven. Voor drie gebieden (de Alfadriehoek, Sloterdijk III en de Houtrakpolder) worden inrichtingsplannen gemaakt. Uitgangspunt bij de verdere inrichting van de Westpoort is dat het gebied wordt ontwikkeld tot een all-round bedrijvengebied, waar de verschillende bedrijfssoorten harmonieus naast elkaar huisvesting kunnen vinden. Het gebied zal van oost naar west zoveel mogelijk aaneengesloten worden ontwikkeld. Milieubelastende bedrijvigheid wordt zoveel mogelijk in het hart van het gebied geplaatst. Met de provincie en de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude is overleg gaande over de Houtrakpolder, en over de mogelijke aanleg van de Afrikahaven aldaar.   Werkgelegenheid   De daling van de werkgelegenheid in Amsterdam als totaal is ook in de Westpoort merkbaar (zie grafiek 5.3). Het dieptepunt werd in 1985 bereikt. Het gebied telde toen circa 22.000 arbeidsplaatsen. Tot 1990 groeide het aantal arbeidsplaatsen langzaam tot een niveau van 25.600; de komende tien jaar is een aanzienlijke groei mogelijk, enerzijds door verdere uitgifte van terreinen in Sloterdijk III en het havengebied, maar vooral door de bouw van kantoren rond het station Sloterdijk.   Grafiek 5.3. Ontwikkeling werkgelegenheid de Westpoort   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   Op het vlak van de werkgelegenheid neemt de Westpoort een belangrijke plaats in. Er is in het gebied al een aantal vestigingen van stedelijk belang waaraan worden toegevoegd een kolengestookte elektriciteitscentrale en een nieuwe vuilverwerkingsinstallatie. Mogelijkheden voor toepassing van warmte-krachtkoppeling HEM-centrale- Teleport worden onderzocht. De nadruk zal de komende jaren sterk komen te liggen op uitgifte van terreinen in Sloterdijk III, de Houtrakpolder en het gebied tussen de Machineweg en de Ruigoordweg op het grondgebied van de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude.   Knelpunten   Ä Het huidige vestigingsklimaat in het gebied is nog van onvoldoende kwaliteit om te kunnen concurreren:   * het gebied is te uniform van karakter; * de ontsluiting is niet goed; * de differentiatie is te gering; * de prijs/kwaliteitverhouding laat te wensen over. Ä De wegverbindingen in zuidelijke richting, met name richting Schiphol, zijn beperkt tot de toch al overvolle A10. Ä Aanleg van de Westrandweg is geboden. Ä Er is een tekort aan zeehavenkades.   Figuur 5.4. Westerpark   (zie papieren versie)   V.4. Westerpark (C)   Begrenzing en deelgebieden   Het stadsdeel heeft een totale omvang van circa 416 ha, waarvan 36% behoort tot het bebouwde gebied.   Bouwperioden   Het stadsdeel is samengesteld uit een aantal buurten die rond de eeuwwisseling zijn gebouwd. Bijna de helft is van v¢¢r 1900. De Zeeheldenbuurt bestaat voor een groot deel uit oude bebouwing uit de periode 1880Ä1890. De woningbouw in de Frederik Hendrikbuurt vond plaats van 1880 tot 1930, waarbij de grootste produktie plaatsvond tussen 1890 en 1910. De oudste bebouwing is vooral aan de oost- en zuidzijde van de buurt te vinden. De Staatsliedenbuurt is ongeveer in dezelfde periode gebouwd als de Frederik Hendrikbuurt, alleen is het aantal woningen dat v¢¢r 1890 gebouwd is kleiner. In de Van Beuningenstraat staan de allereerste woningwetwoningen. De Spaarndammerbuurt (1880Ä1930) is de laatst gerealiseerde buurt van het stadsdeel. De eerste woningen werden in opdracht van beleggers tussen 1880-1890 in het zuidelijke deel gebouwd. Later (1918Ä1930) werd in opdracht van woningbouwverenigingen in het noordelijk deel gebouwd.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   Met uitzondering van de industriebestemming van de Houthaven en de Centrale Markt en de stedelijke groenbestemming van het Westerpark en omgeving wordt het stadsdeel gekarakteriseerd als stedelijk milieutype II. Het ruimtelijk karakter van het stadsdeel wordt in belangrijke mate bepaald door de haven, grootschalige infrastructuur, grote terreinen voor openbare nutsvoorzieningen met daartussen laat-19de- en vroeg-20ste-eeuwse woonwijken. In het noorden ligt de Houthaven met bijbehorende bedrijfsterreinen. Het gebied heeft een functionele indeling afgestemd op het opslaan van hout. De Spaarndammerdijk en de Tasmanstraat scheiden de Houthaven en de Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt. De vorm van de Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt is bepaald door natuurlijke gegevens, zoals de ligging van de Overbrakerpolder en de Spaarndammerdijk. Daaraan werd in de loop van de 19de eeuw een patroon van sterk dominerende infrastructurele werken toegevoegd. Binnen dat kader werden de eerste woningen gebouwd. Aanvankelijk in het zuiden en later in het noorden. Het zo ontstane geografische isolement is altijd van sterke invloed geweest op de buurt en de bevolking. Het zuidelijke deel kenmerkt zich door rechte straten, gesloten bouwblokken, hoge dichtheden en weinig groen. Voor het noordelijke deel werd voor een andere opzet gekozen. De bebouwing heeft een monumentaal karakter.   Typerend voor het noordelijke deel is de besloten bijna dorpse sfeer die is gecre‰erd. De belangrijkste openbare ruimten zijn het Spaarndammerplantsoen, het Zaanhof, het Zaandammerplein en het plantsoen bij de Westzaanstraat. De architectuur ondersteunt de stedebouwkundige opzet. De buurt kent veel waardevolle gebouwen, onder andere in de stijl van de Amsterdamse school. Door de relatief goede bouwkundige staat van meer dan de helft van het woningbestand is in deze buurt de nadruk gelegd op renovatie, waardoor de oude structuur is gehandhaafd.   Ten zuiden van het sporenemplacement, het Westerpark, het terrein van de Westergasfabriek en de Haarlemmerweg en -vaart ligt de Staatsliedenbuurt. In tegenstelling tot de meeste wijken in de 19de- en vroeg-20ste-eeuwse gordel ligt de Staatsliedenbuurt enigszins ge‹soleerd van de rest van de stad. Naast de barriŠre aan de noordkant wordt ook het ruimtelijk karakter van de westkant bepaald door grootschalige terreinen voor openbare nutsbedrijven. Het terrein v¢¢r het pompstation van de Gemeentewaterleidingen en de Centrale Markt sluiten de buurt aan de westzijde af. De verbinding met de binnenstad bestaat slechts uit drie bruggen over een drukke scheepvaartroute. Langs deze Kostverlorenvaart werden al in een vroeg stadium kleinere industrieterreinen aangelegd die er nu nog zijn. Door het isolement is de buurt op zichzelf aangewezen. In de Staatsliedenbuurt werden zoveel mogelijk mensen tegen zo laag mogelijke kosten gehuisvest. Voor stedebouwkundige of esthetische overwegingen was geen belangstelling. De gevolgen zijn ernaar. Een buurt, gebouwd in zeer hoge dichtheden, bestaande uit slecht gebouwde en kleine woningen, in gesloten bouwblokken, aan nauwe lange rechte straten, vrijwel zonder pleinen of plantsoenen.   De Frederik Hendrikbuurt is een zeer dicht bebouwde woonbuurt met een eenvoudige stedebouwkundige structuur namelijk gesloten bouwblokken in lange rechte straten. Het Frederik Hendrikplantsoen is de enige groenvoorziening. Ondanks het grote oppervlak wordt een deel van de recreatieve functie teniet gedaan door een aantal vrij drukke wegen die dit plantsoen doorkruisen. Het plantsoen heeft daardoor eerder iets weg van een groot groen verkeersplein dan van een park. Langs de Singelgracht (Nassaukade) bevinden zich vrij veel gebouwen met enige allure. Van de vroegere industrie is nog de houtzaagmolen De Otter aan de Kostverlorenvaart over. Enkele terreinen langs de vaart hebben nog steeds een bedrijfsfunctie.   In gang gezette ontwikkelingen   Het stadsvernieuwingsproces in de Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt is in het begin van de jaren zeventig ingezet. Meer dan de helft van de woningvoorraad is verbeterd of vernieuwd. Nieuwbouw vond hoofdzakelijk plaats op voormalige bedrijfsterreinen. De Staatslieden- en Frederik Hendrikbuurt behoort tot de zogeheten tweede generatie stadsvernieuwingsgebieden. De stadsvernieuwing is vrij traag op gang gekomen. In 1990 zal circa een derde van de voorraad uit verbeterde of nieuwe woningen bestaan. De Houthaven wordt herbestemd voor wonen, werken (kantoren) en stedelijke weg- en railverbindingen. Dit gebied maakt onderdeel uit van het IJ-oeverproject. Herbestemming voor woningbouw is aan de orde aan de Houtmankade en aan de Van Reigersbergenstraat. Onderzoek naar herbestemming voor woningbouw wordt gedaan voor de Witteneilandstrook, de Antonie Heinsiusstraat, het westelijke industriecentrum, het GEB-terrein en als onderdeel van het IJ-oeverproject de bedrijfsterreinen aan de Gevleweg. Na het vrijkomen van het GEB-terrein aan de Haarlemmerweg zal dit gebied grotendeels worden benut voor uitbreiding van het Westerpark. Het stadsdeelkantoor is in een van de resterende gebouwen ondergebracht. Op het terrein van de Centrale Markt zijn de afgelopen jaren insteekhavens gedempt en is bedrijfsbebouwing vernieuwd. Dit proces zal de komende jaren voortgaan.   Bevolkingsontwikkeling   Het stadsdeel Westerpark heeft circa 31.600 inwoners. De laatste jaren is het inwonersaantal constant. De bevolkingsontwikkeling zal in de toekomst een dalend beeld vertonen (zie grafiek 5.4). Dat wordt met name veroorzaakt door de Staatsliedenbuurt. Het inwonersaantal in 2000 zal circa 29.800 bedragen.   Grafiek 5.4. Bevolkingsontwikkeling Westerpark *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   De werkgelegenheid in het stadsdeel is voor 1990 sterk afgenomen. In 1978 had het stadsdeel nog circa 9500 arbeidsplaatsen. In 1990 was dat gedaald tot circa 7800. De stabilisatie van de laatste jaren is ten einde en verwacht wordt dat rond 2000 het stadsdeel circa 7000 arbeidsplaatsen zal kennen (zie grafiek 5.5).   Grafiek 5.5. Ontwikkeling werkgelegenheid Westerpark   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   Gezien de ruimtelijke mogelijkheden zal het aandeel in de stedelijke woningproduktie in de periode 1990Ä1994 circa 1750 woningen bedragen. Gedurende deze periode worden circa 900 woningen gebouwd op nieuwe woningbouwlocaties. De overige woningen worden gebouwd in de stadsvernieuwing. Het grote aantal inwoners is van belang voor het draagvlak van de stedelijke voorzieningen. Ondanks alle bouwactiviteiten zal het bevolkingsaantal teruglopen. Het draagvlak op buurt-, wijk- en stedelijk niveau zal daardoor afnemen. Het stadsdeel ligt ge‹soleerd ten opzichte van de aangrenzende stadsdelen; dit komt onder meer door de ligging en omvang van de Centrale Markt. Verplaatsing van grootstedelijke functies zou de stedelijke samenhang in dit deel van de stad zeker ten goede komen. Uitbreiding van het Westerpark met het GEB-terrein is een eerste begin. Dit park maakt onderdeel uit van de zogeheten Brettenzone.   Knelpunten   Ä Het stadsdeel is opgebouwd uit een aantal min of meer ge‹soleerde buurten. Het aanbrengen van samenhang is moeilijk. Ä De grootschalige stedelijke infrastructuur (zoals uitbreiding van het aantal sporen, de scheepvaartroute een stedelijke railverbinding en de IJ-boulevard) vormt een zware belasting voor het woonmilieu. Ä De Staatsliedenbuurt is een stadsvernieuwingswijk waarin op korte en lange termijn ingrijpende maatregelen noodzakelijk zijn. Het einde van omvangrijke sloop/nieuwbouwstromen is nog niet in zicht. Ä Door de vrij hoge parkeerdruk is er met name in de Staatsliedenbuurt een groot gebrek aan ruimte om de behoefte aan speelveldjes en groenstroken op te kunnen vangen. Ä De daling van het aantal inwoners zal tot gevolg hebben dat het voorzieningenpakket nog meer onder druk zal komen te staan. Ä De openbaar-vervoerverbindingen met stedelijke knooppunten als het CS en Sloterdijk zijn slecht.   V.5. Oud-West (D)   Begrenzing en deelgebieden   Het stadsdeel Oud-West heeft een totale omvang van circa 170 ha, waarvan 42% onbebouwd gebied is. Van het onbebouwde gebied is circa 73% verhard, nog geen 4% groen en circa 19% water. Oud-West is grofweg in drie buurten te verdelen, de Kinker-, de Da Costa- en de Overtoombuurt.   Figuur 5.5. Oud-West   (zie papieren versie)   Bouwperioden   Het stadsdeel omvat circa 18.500 woningen en is gebouwd in de periode tussen 1880 en 1920. Circa 65% van de bebouwing is van v¢¢r 1906 en ongeveer een kwart is uit de perioden 1906Ä1920. De oudste bebouwing uit de periode 1880Ä1890 is te vinden in de omgeving van de Bellamystraat en de Jacob van Lennepstraat.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   Het gehele stadsdeel Oud-West wordt gekarakteriseerd als stedelijk milieutype II. Het hart van de Kinkerbuurt wordt gevormd door de Kinkerstraat, ‚‚n van de drukste winkelstraten van Amsterdam, en de Ten Katemarkt. Kenmerkend voor de buurt ten zuiden van de Kinkerstraat is de verkaveling in rechthoekige bouwblokken en de hoge dichtheden. Nieuwbouw en de verbeterde openbare ruimte laten een staalkaart zien van vormen van stadsvernieuwing van de afgelopen jaren. Het deel ten noorden van de Kinkerstraat is geleidelijk aan ontstaan. De oudste straatjes met een lage afwisselende bebouwing, gelegen op het oude polderpeil, zijn aangelegd langs de sloten die vanaf de Singelgracht westwaarts liepen. Meer naar de oostkant naast de Ten Katemarkt zijn de bedrijfsterreinen van de Stadsreiniging en het Gemeentevervoerbedrijf gesitueerd. Het noordelijke deel van de Kinkerbuurt kent van oudsher een sterke menging van wonen en werken. Door de menging en de geleidelijke ontwikkeling van het gebied is de kwaliteit van de bebouwing gevarieerder dan in het deel ten zuiden van de Kinkerstraat.   De Da Costabuurt is, in tegenstelling tot de Kinkerbuurt, overwegend een woonbuurt en sluit meer aan bij de Frederik Hendrikbuurt. De openbare ruimte wordt hoofdzakelijk gevormd door de hoofdwegen die de buurt doorsnijden en door de grachten en pleinen. De winkels zijn hoofdzakelijk gesitueerd langs de hoofdwegen.   De Overtoombuurt bestaat uit het gebied ten noorden en ten zuiden van de Overtoom. De strook tussen het Vondelpark en de Overtoom kenmerkt zich door een menging van wonen en andere functies, zoals kantoren, een revalidatiekliniek, hotels, manege enz. Ten noorden van de Overtoom ligt het accent hoofdzakelijk op wonen, met uitzondering van het WG-terrein. Ook hier geldt dat de voorzieningen hoofdzakelijk geconcentreerd zijn langs de hoofdwegen.   In gang gezette ontwikkelingen   De Kinkerbuurt is een van de eerste stadsvernieuwingsbuurten. Sinds 1985 is ook de Da Costabuurt stadsvernieuwingsbuurt en in 1988 is daaraan de Overtoombuurt toegevoegd. Over het algemeen loopt het proces van de stadsvernieuwing in de Kinkerbuurt goed. Vooral in het zuidelijke deel was de bebouwing slecht. Op grote schaal heeft eind jaren zestig/begin jaren zeventig in dit deel sloop/nieuwbouw plaatsgevonden wat een sterke afname van het aantal woningen tot gevolg had. Deze wordt gedeeltelijk ondervangen door aanvullende woningbouw op bouwlocaties van de voormalige kerk De Liefde en de Vincentiuskerk. Gevolg van deze ontwikkeling is dat de hoge graad van menging van wonen, winkels, voorzieningen en ambachtelijke bedrijfjes sterk is afgenomen. Om dat tegen te gaan, wordt een aantal bedrijfslocaties opnieuw voor bedrijven ontwikkeld. Dit betreft het terrein van het voormalige complex van de Stadsreiniging. Hier is recent een bedrijfsverzamelgebouw gerealiseerd voor te verplaatsen bedrijven uit de stadsvernieuwingsgebieden. Ook is hier het stadsdeelkantoor gevestigd. De stadsvernieuwing in het zuidelijke deel bevindt zich in een afrondingsfase waarin zoveel mogelijk is overgegaan van sloop/nieuwbouw naar behoud en herstel. Ook voor het noordelijke deel ligt de nadruk op behoud en herstel. Het aantal nieuwbouwprojecten is kleiner. Daardoor blijven karakteristieke kenmerken als kleinschaligheid en menging behouden. In het zuidelijke deel is de openbare ruimte vergroot met twee nieuwe pleinen. In het noordelijke deel zal de openbare ruimte nauwelijks toenemen. Sinds 1 januari 1985 is ook de Da Costabuurt een stadsvernieuwingsbuurt. Inmiddels zijn er funderingsonderzoeken uitgevoerd. Meer dan aanvankelijk werd verwacht, zal sloop/nieuwbouw nodig zijn. In vergelijking tot de Kinkerbuurt zal de stadsvernieuwing, met uitzondering van het zuidelijke deel, minder ingrijpend zijn. De planvorming is in een gevorderd stadium. De bestuurlijke besluitvorming over een groot aantal projecten is afgerond en in 1990 heeft de eerste sloop/nieuwbouw plaatsgevonden. De stadsvernieuwing in deze buurt zal over tien jaar nagenoeg zijn afgerond. De Overtoombuurt is in 1988 stadsvernieuwingsgebied geworden. In dit kader is een omvangrijk bouwtechnisch onderzoek gestart. In totaal zullen er 4000 woningen worden onderzocht. Ook wordt onderzocht hoe het openbaar gebied kan worden verbeterd. Op het WG-terrein is een aantal paviljoens inmiddels herbestemd voor wonen en een kunstenaarscentrum. Veel nieuwbouwwoningen in de vorm van stadsvilla's in het groen zijn bewoond. In het voormalige chirurgiegebouw is een bedrijfsverzamelcomplex gerealiseerd voor startende bedrijven. Voor het oostelijke deel van het WG-terrein is een stedebouwkundig plan in voorbereiding (ten behoeve van onder ander hoger onderwijsvoorzieningen).   Bevolkingsontwikkeling   Oud-West heeft circa 34.000 inwoners. De bevolking is tot 1985 sterk afgenomen. Daarna heeft zich een groei van het inwonersaantal voorgedaan die zich naar verwachting niet zal voortzetten. Het inwonersaantal in 2000 zal circa 31.100 bedragen (zie grafiek 5.6).   Grafiek 5.6. Bevolkingsontwikkeling Oud-West *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   De werkgelegenheid in Oud-West is extreem gedaald. In 1978 telde het stadsdeel nog circa 17.500 arbeidsplaatsen. In 1990 was dat tot 8200 gedaald. Naar verwachting zal de daling in de toekomst minder sterk zijn. (zie grafiek 5.7).   Grafiek 5.7. Ontwikkeling werkgelegenheid Oud-West   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   De bijdrage die het stadsdeel kan leveren aan de stedelijke woningproduktie in de periode 1990Ä1994, bedraagt circa 950 woningen. De gemiddelde produktie bedraagt circa 190 woningen per jaar. De Kinkerstraat functioneert als stadsdeelcentrum voor de stadsdelen Oud-West, Westerpark en De Baarsjes. Het gevarieerde winkelaanbod aangevuld met de dagmarkt in de Ten Katestraat bepaalt de attractiviteit van het gebied. Gelet op het afnemende draagvlak en de teruglopende koopori‰ntatie is er zeker geen aanleiding tot uitbreiding. Wel zullen er enkele verschuivingen moeten plaatsvinden. De herinrichting van de Kinkerstraat staat ten dienste van de centrumfunctie. Nieuwe impulsen mogen worden verwacht wanneer het Gemeentevervoerbedrijf de remise aan het Bellamyplein verlaat.   Knelpunten   Ä Door de daling van het inwonersaantal komt de buurt- en wijkvoorzieningenstructuur onder druk te staan. Ä Achteruitgang kleinere detailhandel aan de uiteinden van de Kinkerstraat en de De Clercqstraat en daarmee samenhangende ongewenste ontwikkeling in de horeca sector. Ä In ongeveer tien jaar is het aantal arbeidsplaatsen gehalveerd. Ä De parkeerproblematiek voor bewoners is groot. Het verblijfsklimaat zal moeten worden verbeterd.   V.6. De Pijp (E)   Begrenzing en deelgebieden   Het stadsdeel De Pijp heeft een totale omvang van circa 160 ha, waarvan circa 46% onbebouwd gebied is. Van het onbebouwde deel is circa 72% (53 ha) verhard en circa 7% (5 ha) groen. Het Sarphatipark vormt met circa 3,5 ha de belangrijkste groenvoorziening.   Figuur 5.6. De Pijp   (zie papieren versie)   Bouwperioden   Het stadsdeel telt circa 20.000 woningen, waarvan circa 61% is gebouwd voor 1906 en circa 34% gebouwd is tussen 1906 en 1930. Het deel ten noorden van de Gerard Doustraat dateert uit de periode 1866Ä1880. Het Sarphatipark en omgeving tot aan de Amstel stamt uit de periode 1880Ä1890 en het deel tot aan de Boerenwetering uit de periode 1890Ä1900. De bebouwing ten zuiden van de Lutmastraat is gebouwd tussen 1920 en 1930 en wijkt af van de rest van De Pijp.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   De Pijp is te verdelen in twee milieutypen. Het deel ten noorden van de Lutmastraat wordt gekarakteriseerd als stedelijk milieutype II. Ten zuiden daarvan wordt milieutype III aangetroffen. Het stadsdeel wordt aan vier zijden begrensd door water: de Singelgracht, de Amstel, het Amstelkanaal en de Boerenwetering. De Lutmastraat en omgeving is een soort breuklijn tussen het 19de-eeuwse deel van De Pijp en het Plan-Zuid van Berlage. De lineaire structuur van het 19de-eeuwse deel gaat over in de strakke geometrische verkaveling van Plan-Zuid met hoven en pleinen, waarbij symmetrie en axialiteit een belangrijke rol spelen. Als gevolg hiervan ontstaan restruimten zoals het Henrick de Keijserplein en het Cornelis Troostplein. Bij de Gerard Doustraat ontstaan door een hoekverdraaiing in de verkavelingsrichting ook restruimten in de vorm van enkele kleine pleintjes. Het deel ten noorden van de Lutmastraat heeft het ge‰igende beeld van een 19de-eeuwse woonwijk: lange, rechte en smalle straten zonder pleinen en weinig groen. Het enige groen in de buurt is het Sarphatipark (3,5 ha), dat zeer intensief wordt gebruikt en te klein is om aan de behoefte te voldoen. De huizen rondom deze enige open groene ruimte zijn over het algemeen gebouwd voor de beter gesitueerden. Het merendeel van de woningvoorraad in de rest van het noordelijke deel bestaat uit goedkope, kleine en woontechnisch slechte woningen. De kwaliteit van de woningwetcomplexen ten zuiden van de Lutmastraat is aanzienlijk beter. Het renovatieproces is daar nagenoeg afgerond. De Ceintuurbaan en de Stadhouderskade zijn de belangrijkste doorgaande routes in oost-westrichting. De Ceintuurbaan is van bijzondere stedebouwkundige betekenis als verbindingsweg tussen de verschillende wijken van het plan Kalff. De Stadhouderskade heeft een grote historische waarde. Hetzelfde geldt voor de Amsteldijk. De twee noord-zuidgerichte straten, die aansluiten op de radialen van de oude stad en tevens belangrijke winkelstraten zijn, hebben diverse bochten. De Pijp kent een sterke menging van wonen en werken. Er is een grote variatie aan bedrijvigheid. De markt op de Albert Cuypstraat is de grootste warenmarkt van Nederland.   In gang gezette ontwikkelingen   Het aantal inwoners van De Pijp is sterk teruggelopen. Een verdere daling wordt nog verwacht. Dat is voornamelijk een gevolg van een steeds dalende woningbezetting. Deze terugloop in de bevolking doet zich met name voor ten noorden van de Ceintuurbaan. In de woningwetcomplexen ten zuiden van de Lutmastraat is het inwonersaantal na afronding van het renovatieproces nauwelijks teruggelopen. De Pijp is momenteel het grootste stadsvernieuwingsgebied. Het stadsvernieuwingsproces is vooral in het noordelijke deel vertraagd. In 1991 was circa 35% (circa 6500 woningen) van de woningvoorraad verbeterd of nieuw gebouwd. Het aandeel nieuwbouw is nog gering 7% (circa 1400 woningen). De vooroorlogse woningwetwoningen zullen bijna allemaal zijn opgeknapt. Afgaande op de uitkomsten van het funderingsonderzoek zal sloop- en vervangende nieuwbouw vrij sterk toenemen. De terugloop en de wijziging in de samenstelling van de bevolking zijn van invloed op het voorzieningenpakket. In opkomst zijn de bedrijfjes, winkels en restaurants die zich met name richten op de vele alleenstaanden en etnische minderheidsgroepen, die vooral in het noordelijk deel van De Pijp wonen. Als vestigingsgebied voor grotere, industri‰le bedrijven is De Pijp nauwelijks meer aantrekkelijk. Veel bedrijven en bedrijfjes verlieten de afgelopen jaren de buurt. De laatste en meest bekende is de Heinekenbrouwerij. De discussie over de herbestemming van het terrein van de brouwerij is nog in volle gang, maar ook het aantal kleine ambachtelijke bedrijfjes, altijd het sterke punt van de buurt, door het veelzijdige aanbod van goedkope bedrijfsruimten, is afgenomen. De vrijkomende terreinen en de terreinen waar op de begane grond een bedrijfje heeft gezeten, zijn vaak dusdanig verontreinigd, dat saneren zulke hoge kosten met zich meebrengt, dat volledig herbestemmen voor woningbouw problematisch is.   Bevolkingsontwikkeling   De bevolkingsomvang van De Pijp bedraagt circa 36.000 inwoners. De sterke daling zal zich naar verwachting ook in de komende periode voortzetten. Het aantal inwoners in 2000 zal circa 32.700 bedragen. De terugloop zal zich met name voordoen in het deel ten noorden van de Ceintuurbaan. Opvallend in dit deel is ook het zeer grote aantal verhuizingen, waarvan een deel samenhangt met de stadsvernieuwing (zie grafiek 5.8).   Grafiek 5.8. Bevolkingsontwikkeling De Pijp *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   De werkgelegenheid in De Pijp is voor 1985 sterk gedaald. Het aantal arbeidsplaatsen ligt rond de 7800. Tussen 1985 en 1990 trad een stabilisatie op. Naar verwachting zal het aantal in 2000 verder dalen tot circa 7000 arbeidsplaatsen (zie grafiek 5.9).   Grafiek 5.9. Ontwikkeling werkgelegenheid De Pijp   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   De bijdrage die De Pijp kan leveren aan de stedelijke woningproduktie, is beperkt. Verwacht wordt dat met een gemiddelde produktie van 220 woningen per jaar, in de periode 1990Ä1994, een produktie van 1100 woningen haalbaar is. De belangrijkste locatie voor nieuwbouw is het Heinekenterrein. Voor het overige is er sprake van vervangende nieuwbouw. De voorzieningen in het stadsdeel hebben het niveau van een stadsdeelcentrum waarvan het verzorgingsgebied naast De Pijp de stadsdelen Rivierenbuurt, Zuid en Buitenveldert omvat. Tussen de twee belangrijke delen van dit stadsdeelcentrum, de Ferdinand Bolstraat en de Van Woustraat, ligt de Albert Cuypmarkt. Deze markt zorgt voor een aanbod dat het stadsdeelniveau te boven gaat.   Knelpunten   Ä Het aantal kleine ambachtelijke bedrijfjes is afgenomen. Dit zal zich in de toekomst voortzetten. Ä Vrijkomende terreinen zijn, zoals vrijwel overal in de bestaande stad, enigszins verontreinigd. Ä In het stadsdeel zijn onvoldoende parkeermogelijkheden.   V.7. Oost (F)   Begrenzing en deelgebieden   Oost heeft een totale omvang van circa 219 ha, waarvan circa 57% onbebouwd gebied is. Van het onbebouwde gebied is circa 58% verhard en circa 17% groen. Meer dan de helft komt voor rekening van het circa 12 ha grote Oosterpark.   Figuur 5.7. Oost   (zie papieren versie)   Bouwperioden   Circa 42% van de woningen in Oost stamt uit de periode van voor 1906. Een ander belangrijk deel (circa 25%) is gebouwd tussen 1906 en 1930. De oudste bebouwing van v¢¢r 1880 is te vinden in het noordelijke deel van de Weesperzijdestrook en in de Dapperbuurt ten noorden van de Eerste Van Swindenstraat. Tussen 1866 en 1880 werd het noordelijke deel van de Dapperbuurt afgebouwd en de Weesperzijdestrook gerealiseerd. Het grootste deel van de Oosterparkbuurt is gebouwd kort voor de eeuwwisseling. Rond 1920 vonden in de Transvaalbuurt de grootste bouwactiviteiten plaats. Begin jaren vijftig werd langs de Populieren-, de Platanen- en de Olmenweg nog een randje aan de Oosterparkbuurt toegevoegd. In de afgelopen tijd staat de stadsvernieuwing centraal. Circa 4000 nieuwe woningen zijn er de afgelopen 20 jaar gebouwd, waarvan het merendeel in de Dapperbuurt.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   Oost is te verdelen in twee milieutypen. Het gebied ten noorden van de spoorlijn wordt gekarakteriseerd als stedelijk milieutype II, ten zuiden daarvan treffen we milieutype III aan. Aan de Wibautstraat bevinden zich twee gebieden met dienstverlening als hoofdbestemming. Het stadsdeel is opgebouwd uit vijf van elkaar te onderscheiden buurten met elk een eigen karakter. De Weesperzijdestrook (circa 2400 woningen) wordt gekenmerkt door een min of meer ge‹soleerde ligging. Aan de westkant grenst de buurt aan de Amstel. Het ruimtelijk beeld van de Weesperzijde wordt hier in belangrijke mate bepaald door de karakteristieke bebouwing en het gevarieerde oevergebruik. Aan de oostkant werd de buurt tot de Tweede Wereldoorlog (1939) van de Oosterparkbuurt gescheiden door het emplacement van de Rijnspoorwegmaatschappij, waarvan de sporen nog zichtbaar zijn. De oostgrens van de buurt is nu de Wibautstraat, die als barriŠre werkt. De woningen zijn ruimer dan in de Oosterparkbuurt en de dichtheid is relatief laag. Het karakter van de openbare ruimte wordt in belangrijke mate bepaald door de vele bedrijven en kantoren die zich in de buurt hebben gevestigd. De Oosterparkbuurt (circa 5600 woningen) is tot stand gekomen aan de hand van het in 1876 vastgestelde plan Kalff. Voorzag dit plan nog in drie straten, in 1881 werd besloten om op hetzelfde terrein vier straten te realiseren. Evenwijdig aan het oude slotenpatroon uit de Overamstelpolder werden de eerste vier langgerekte straten aangelegd. Hierdoor is een oost-westgerichte hoofdstructuur ontstaan. De duizend meter lange parallelstraten worden slechts onderbroken door vier, in hoofdzaak verharde pleintjes. Ten zuiden van de Ruyschstraat overheerst de zogeheten revolutiebouw uit het eind van de 19de eeuw, met de kenmerkende verkaveling in rechthoekige bouwblokken, hoge dichtheden en de zowel bouw- als woontechnisch matig tot slechte kwaliteit. Opvallend in het noordelijke deel van de buurt is de diagonaal van de Andreas Bonnstraat. Ook het plan Kalff kende de as al, die bedoeld was als directe route van Weesperstation naar het Oosterpark. Het Oosterpark werd in 1894 geopend en is onlangs gerenoveerd en uitgebreid. Hoewel de bedrijvigheid in de Oosterparkbuurt, net als in de meeste 19de-eeuwse buurten, is afgenomen, is de menging van functies nog steeds groot. De Dapperbuurt (circa 4400 woningen) was een van de eerste nieuwe buitenwijken van de oude stad (binnen de Singelgracht), die in de 19de eeuw werden gebouwd volgens het plan Kalff. Het gebied wordt aan de noordzijde begrensd door de Singelgracht en het Lozingskanaal, aan de oost- en zuidzijde door de spoordijk en aan de westzijde door de Linnaeusstraat. Binnen deze grenzen vormt de Dapperbuurt een ruimtelijke eenheid. Uitzonderingen op de eenheid zijn het gebied ten zuiden van de Wijttenbachstraat en de Roomtuintjes. Het hart van de buurt wordt gevormd door het assenkruis van de Eerste Van Swindenstraat met winkels en de Dapperstraat en het Dapperplein met winkels en een dagmarkt. De buurt is opgebouwd uit rechthoekige gesloten bouwblokken met een hoge dichtheid. De oude bebouwing was en is voor een groot deel van matige tot slechte kwaliteit. De Transvaalbuurt (circa 4450 woningen) is een vroeg-20ste-eeuwse woonbuurt met een tamelijk ge‹soleerde ligging. Dit wordt veroorzaakt door de spoordijk en de Ringvaart. De stedebouwkundige opzet van de wijk is van Berlage. In tegenstelling tot bij voorbeeld de Dapperbuurt en de Oosterparkbuurt is de loop van de vroegere poldersloten niet meer in het stratenpatroon te herkennen. De buurt ligt ingeklemd tussen twee hoofdwegen: de Wibautstraat en de Linnaeusstraat. Een derde belangrijke noord-zuidverbinding, de Maritzstraat/Schalk Burgerstraat, doorsnijdt de buurt. De belangrijkste route in oost-westrichting is de Krugerstraat/Pretoriusstraat, waaraan drie van de vijf pleinen zijn gesitueerd. Veel van de huizen in de Transvaalbuurt zijn ontworpen door Berlage en zullen te zijner tijd mogelijk tot monument of beeldbepalend pand worden verklaard. De relatie tussen architectuur en stedebouwkundig plan is minder duidelijk dan in buurten waar meer bouwblokken in de stijl van de Amsterdamse School zijn ontworpen. Bijzonder is de asymmetrische vorm van het Transvaalplein en het vooral uit laagbouw bestaande complex daaromheen. Ten zuiden van de Dapperbuurt ligt tussen spoordijken, de Ringvaart en de Linnaeusstraat een enigszins vergeten deel van Amsterdam: het Polderweggebied. Het karakter wijkt sterk af van de omliggende buurten. De woonwijk in het gebied (Tuinwijck) is vlak na de oorlog gebouwd en ligt ten noorden van de Polderweg. Het bedrijvengebied ten zuiden van de Polderweg heeft een ongeordende structuur.   In gang gezette ontwikkelingen   Gezien de veranderingen in de financi‰le regelingen voor de stadsvernieuwing wordt verwacht dat de stadsvernieuwing zich over een kortere periode zal spreiden dan in een eerder stadium verwacht werd. In de Dapperbuurt en de Oosterparkbuurt zal dan de helft van de woningen zijn vervangen door nieuwbouw. Hoewel in de Dapperbuurt gepoogd is, het beleid van behoud en herstel zoveel mogelijk gestalte te geven, zijn en worden veel nieuwbouwprojecten gerealiseerd. In de Transvaalbuurt, met aanzienlijk minder nieuwbouw, is een omvangrijk programma van woningverbetering in gang gezet. Nieuwbouw van recente datum is te vinden op het terrein van de voormalige Amstelbrouwerij. Ook worden er gemengde projecten ontwikkeld op het terrein van het Burgerziekenhuis en op het Hollandterrein aan de Wibautstraat. Op het terrein van het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLVG) wordt een woontoren van circa 40 meter gerealiseerd. Op het bedrijfsterrein aan de Polderweg is de bodem sterk verontreinigd. Dit belemmert de herstructurering. Op het voormalige terrein van Centraal Nederland wordt een sporthal en een jongerencentrum gebouwd. Ter vervanging van de afgebrande Muiderkerk is een bouwplan dat voorziet naast de kerkruimte in voorzieningen ruimte ten behoeve van het opleidingscentrum van het Koninklijk Instituut voor de Tropen. Verder is er een onderzoek gedaan naar het verbeteren van het sociaal onveilige Muiderpoortstation, waarbij vervanging van het station wordt overwogen.   Bevolkingsontwikkeling   Oost heeft circa 33.500 inwoners. De bevolkingsomvang daalt. Het inwonersaantal zal in 2000 circa 29.800 bedragen. Dit ondanks de nieuwbouw aan de Weesperzijde en op het terrein van de voormalige Amstelbrouwerij (zie grafiek 5.10).   Grafiek 5.10. Bevolkingsontwikkeling Oost *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   De werkgelegenheid is voor 1985 aanzienlijk teruggelopen. In 1978 telde het stadsdeel nog circa 16.500 arbeidsplaatsen. In 1985 en 1990 waren dat er respectievelijk circa 14.000 en 13.200 (zie grafiek 5.11).   Grafiek 5.11. Ontwikkeling werkgelegenheid Oost   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   Het aandeel dat het stadsdeel zal leveren in de stedelijke woningproduktie, zal in de periode 1990Ä1994 1500 woningen bedragen. Dit betreft overwegend vervangende nieuwbouw. De werkgelegenheid in het stadsdeel zal net als in de andere 19de- en vroeg-20ste-eeuwse buurten afnemen. De stedelijke infrastructuur is en blijft een belasting voor het stadsdeel. De Wibautstraat, die aansluit op het IJ-tunneltrac‚ en de metro-oostlijn geven het stadsdeel een goede bereikbaarheid op stedelijk en regionaal niveau. Het Structuurplan onderscheidt op kaart I, de Plankaart, een concentratie van dienstverlening nabij de metrohalte Weesperplein. De voorzieningen in de Dapperstraat/Eerste Van Swindenstraat hebben behalve voor de eigen wijk ook een beperkte functie voor de Indische buurt.   Knelpunten   Ä Hoofdwegen en sporen hebben het stadsdeel verbrokkeld. Het gebied valt in vijf afzonderlijke buurten uiteen, waar de problematiek van de milieubelasting aandacht verdient. Ä Het draagvlak van de voorzieningen staat onder druk. Ä Op de bedrijfsterreinen aan de Polderweg is de bodem verontreinigd. Herstructurering wordt hierdoor belemmerd en bedrijven ondervinden problemen met de overdracht van grond. Ä Zowel de Oosterparkbuurt, als de Weesperzijdestrook ondervinden parkeeroverlast van de kantoren aan de Wibautstraat. Voor het parkeren is onvoldoende ruimte. Bij de nieuwbouw van het OLVG wordt een parkeergarage voor circa 250 auto's gebouwd. Ä Met spooruitbreiding op de bestaande spoordijk is onvoldoende rekening gehouden. De spoorverbreding is als studieproject opgenomen op Kaart 4 (Verkeer en Vervoer).   V.8. Zeeburg (G)   Begrenzing en deelgebieden   Het stadsdeel heeft een totale omvang van circa 1565 ha, waarvan meer dan 75% bestaat uit water en landelijk gebied.   Bouwperioden   De Indische buurt is in twee perioden gebouwd. De eerste periode duurde van 1900 tot 1920. In die tijd is het deel tussen de Celebesstraat, de Zeeburgerdijk, de Molukkenstraat en de Insulindeweg tot stand gekomen. De oudste bebouwing staat in het noordwestelijke deel en dateert uit de periode 1900Ä1910. Rond 1912 bouwt de "Vereeniging Bouwmaatschappij tot verkrijgen van eigen woningen" een aantal blokken direct ten oosten van deze bebouwing. Voor de overige buurtdelen wordt in 1922 een raamplan gemaakt. Dit plan wordt grotendeels tussen 1922 en 1927 door particuliere bouwers uitgevoerd. Begin jaren dertig is de buurt voltooid. Voor het oostelijk havengebied is niet ‚‚n periode aan te geven. Tussen 1926 en 1927 zijn de kaden in het IJ aangelegd. De pakhuizen aan de Entrepothaven dateren uit de periode 1890Ä1900.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   In het stadsdeel zullen na uitvoering van de diverse plannen vier stedelijke milieutypen voorkomen. Het westelijke deel van de Oostelijke Handelskade en de kop van het Java-eiland kunnen in de toekomst worden gekarakteriseerd als stedelijk milieutype I, de rest van het oostelijk havengebied en de Indische buurt als stedelijk milieutype II. Het eiland Zeeburg zal, naast het extensieve industrieterrein van de RI-Oost, kunnen worden gekarakteriseerd als stedelijk milieutype III en Nieuw-Oost als stedelijk milieutype IV. De ruimtelijke opbouw van het stadsdeel is verbrokkeld. Dit wordt in belangrijke mate veroorzaakt door de ligging van de hoofdinfrastructuur, de voormalige havenbekkens en de aanwezigheid van stadsrandverschijnselen. In het stadsdeel zijn vier deelgebieden te onderscheiden. Om de verouderde havens, de eilanden, die door de aanleg van de sporen in de tweede helft van de vorige eeuw van het IJ werden afgesloten, te vervangen, werd tussen 1876 en 1927 een compleet nieuw zeehavencomplex aangelegd in het IJ.   Figuur 5.8. Zeeburg   (zie papieren versie)   In 1978 besloten Burgemeester en Wethouders het oostelijk havengebied te herbestemmen tot woongebied. De huidige structuur van de in oost-westrichting gelegen schiereilanden en havenbekkens wordt gehandhaafd. De karakteristieke structuur van het oostelijk havengebied biedt unieke mogelijkheden om een specifiek en afwisselend woongebied tot stand te brengen. Ontwikkelingen in de binnenstad en aan de oostkant van de stad en tevens de behoefte om de verkeersdruk op een aantal bestaande stedelijke wegen te verminderen hebben geleid tot het opnemen in de plannen van een stedelijke vervoersas in oost-westrichting. Deze bundeling van infrastructuur gaat een dominerende rol spelen in de opbouw van de nieuwe wijk. De Indische buurt vormt het oostelijke sluitstuk van de 19de- en vroeg- 20ste-eeuwse gordel. De buurt is ruimtelijk gezien een afgeronde eenheid met vier verschillend gestructureerde randen: Ä de Zeeburgerdijk in het noorden met het lozingskanaal met slechts een brug; Ä het Flevopark in het oosten, tevens het einde van de stedelijke bebouwing; Ä de Ringvaart van de Watergraafsmeer in het zuiden met slechts ‚ ‚n brug; Ä een spoorlijn aan de westkant, met daarin vier viaducten, vormt de grens met de 19de-eeuwse gordel.   De spoorbaan scheidt de buurt van de rest van de stad. De hoofdvorm van de buurt wordt bepaald door de twee elkaar kruisende straten, de Insulindeweg en de Molukkenstraat, die het gebied in vier kwadranten verdelen. De Insulindeweg, een brede en zwaar beplante oost-westverbinding, sluit in het westen aan op de "ringweg" van de 19de-eeuwse gordel en zet zich in oostelijke richting voort richting Noord in de Zuiderzeeweg. De Molukkenstraat, geheel zonder bomen, loopt door tot in de Watergraafsmeer en het oostelijk havengebied (Veelaan). Een andere belangrijke oost-westroute is de Zeeburgerdijk. Binnen de kwadranten is de structuur hi‰rarchisch van opzet. Het stratenpatroon wordt afgewisseld met pleinen. Er is een duidelijk verschil in stedebouwkundige opzet tussen het oude en het nieuwe deel van de buurt. Het eerste gebouwde deel (het noord-westkwadrant) is opgebouwd uit lange smalle 19de-eeuwse straten, waarin geen ruimte is voor bomen. Feitelijk wordt hier het stratenpatroon van de Dapperbuurt voortgezet. De lange gebogen straten in dit oudste gedeelte vormen een bescheiden afwijking van de 19de-eeuwse traditie van rechte smalle straten. Een meer bijzondere stedebouwkundige waarde hebben de noord-zuidgerichte straten ten noordoosten van de Borneostraat. Hier is de breuk met de 19de eeuw volledig. Daarnaast is de "vork", gevormd door de zwaar beplante Javastraat en de Borneostraat, een opvallend structurerend element. De bebouwingsdichtheid is hoger en er is slechts ruimte voor ‚‚n plein, te weten: het Timorplein. In de eerste periode wordt nog het individuele woonhuis als uitgangspunt genomen. In de latere ontwerpen domineert de gevelwand, een uitgangspunt dat door de architecten van de Amsterdamse School werd gehanteerd. Architectuur en stedebouwkundige opzet vullen elkaar aan. Het laatst gebouwde kwadrant laat goed zien hoe men in de jaren twintig over stedebouw dacht. Binnen en rondom de bouwblokken is meer ruimte voor groen gecre‰erd en de verkavelingsstructuur is gevarieerder. Deze buurt, gerealiseerd overeenkomstig het uitbreidingsplan uit 1918, vertoont sterke overeenkomsten met het plan Berlage. De Indische buurt moest echter een grotere dichtheid krijgen, waardoor de straten smaller zijn geworden en de binnenterreinen ondieper. Het vrijwel vierkante Sumatraplantsoen is ‚‚n van Amsterdams grootste pleinen. Het eiland Zeeburg heeft de ruimtelijke structuur die overeenkomt met die van een stadsrand, gedomineerd door infrastructuur, de RI-Oost en bedrijven. Ten oosten van de brug in de ringweg om Amsterdam (A10) begint de open vlakte van het IJ-meer, waarvan de zuidelijke begrenzing wordt gevormd door de Diemerzeedijk. De dijk als zodanig is niet meer te herkennen, omdat het gebied er om heen is opgehoogd. De zuidoostgrens wordt gevormd door het zogeheten PEN-eiland met de elektriciteitscentrale. De noordgrens wordt gevormd door de strekdam.   In gang gezette ontwikkelingen   In 1978 zijn delen van de Indische buurt aangewezen als stadsvernieuwingsgebied. Door het inklinken van de grond en de slechte funderingen ontstonden in de loop van de jaren zeventig steeds meer bouwtechnische problemen. Daardoor was het noodzakelijk, de relatief jonge buurt snel te verbeteren. In 1991 was 70% van de woningen verbeterd dan wel nieuw gebouwd. De verschuiving in eigendomsvorm is in de buurt zeer groot: van bijna 90% particuliere verhuur in 1970 naar circa 27% in 1990. Het tempo van de stadsvernieuwing is tot nu toe vrij hoog geweest. De komende jaren zal de stadsvernieuwing worden voortgezet. Echter, met een tempovertraging zal rekening moeten worden gehouden, omdat het proces kleinschaliger en gecompliceerder wordt. In 1995 zal 42% van de woningvoorraad, circa 4500 woningen, uit nieuwbouw bestaan.   In 1978 werd besloten, het oostelijk havengebied te herstructureren tot stedelijk woongebied. Na een periode van moeizaam onderhandelen met de NS en het rijk is nu de periode van realisatie aangebroken. De woningbouw op het Abattoirterrein is, net als de verbouwing van de voormalige pakhuizen, gereed. Op het Veemarktterrein zijn de eerste en tweede fase gerealiseerd. De derde fase is in voorbereiding. Het zuidelijke deel van Entrepot-west is nagenoeg gereed. Voor het KNSM-eiland en de kop van de Oostelijke Handelskade zijn bouwplannen in ontwikkeling en voor de rest van de Oostelijke Handelskade en het Java-eiland is de planvorming in gang gezet.   De IJ-boulevard, een stedelijke autoweg van 2x2 rijstroken, gecombineerd met een kruisingsvrije hoogwaardige stedelijke railverbinding, moet in 1996 gereed zijn. Ter plaatse van het eiland Zeeburg zal de IJ-boulevard aansluiten op de ringweg om Amsterdam (A10). Rondom het eiland Zeeburg worden nog enige waterbouwkundige werken uitgevoerd, zoals vergroting van de capaciteit van de Oranjesluizen door de aanleg van een extra kolk en de verbreding van het Amsterdam-Rijnkanaal. Plannen worden voorbereid om op het eiland circa 1800 woningen inclusief bedrijven en kantoren te realiseren. De realisering van de eerste fase van de locatie Nieuw-Oost is gepland in 1996. Voor de uitbreiding van de eerste fase van 11.000 woningen via 15.000 in 2005 tot een afgeronde fase met circa 23.000 woningen omstreeks 2010 wordt een uitwerking van het Structuurplan voorbereid binnen de begrenzing van de beleids-MER Nieuw-Oost. De brandplaats op de Diemerzeedijk wordt gesaneerd.   Bevolkingsontwikkeling   Het stadsdeel heeft circa 25.800 inwoners. Het inwoneraantal is in de periode voor 1985 zeer fors gedaald. In de Indische buurt zal de daling zich voortzetten, maar door de woningproduktie in het oostelijk havengebied, op het eiland Zeeburg en in Nieuw-Oost zal het inwoneraantal van Zeeburg fors groeien. Naar verwachting zal het inwoneraantal in 2000 circa 42.500 bedragen (zie grafiek 5.12).   Grafiek 5.12. Bevolkingsontwikkeling Zeeburg *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   De werkgelegenheid in het stadsdeel is ten opzichte van 1978 met meer dan de helft afgenomen. In dat jaar telde het stadsdeel nog circa 9500 arbeidsplaatsen. In 1987 zijn er niet meer dan 4000 arbeidsplaatsen over. In 1990 is het aantal arbeidsplaatsen weer toegenomen tot 6800. De verwachting voor de toekomst is dat de stijgende lijn wordt doorgezet. Voor 2000 wordt gerekend op circa 8000 arbeidsplaatsen (zie grafiek 5.13).   Grafiek 5.13. Ontwikkeling werkgelegenheid Zeeburg   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   Het aandeel dat het stadsdeel zal leveren in de stedelijke woningproduktie is groot. Het betreft circa 4700 woningen op nieuwe bouwlocaties en circa 900 woningen in de stadsvernieuwing in de periode 1990Ä1994. Dit komt neer op een gemiddelde jaarproduktie van circa 1100 woningen. De ontwikkelingen van het gebied rondom de IJ-boulevard (IJ-as) is van stedelijk belang. Deze ontwikkeling heeft tot doel de binnenstad weer aan het IJ te brengen en het stadscentrum te stimuleren.   Knelpunten   Ä Het tempo van de stadsvernieuwing is tot nu toe vrij hoog geweest. De komende jaren wordt het proces kleinschaliger en gecompliceerder. Dit zal een nadelige invloed hebben op het tempo. Ä De daling van het inwoneraantal in de Indische buurt betekent een verlies aan draagvlak voor de buurtvoorzieningen, die daardoor onder druk komen te staan. Ä De verkeersbelasting op de Zeeburgerdijk blijft zolang de IJ-boulevard niet is aangelegd een probleem. Ä De milieu-overlast van AKZO (gelegen in het stadsdeel Amsterdam-Noord) maakt realisatie van het Kompaseiland in een deel van het oostelijk havengebied onmogelijk. Ä Milieu-overlast van de RI-Oost levert problemen op voor de ontwikkeling van woningbouw op delen van het eiland Zeeburg. Ä De sanering van de voormalige vuilstort langs de Diemerzeedijk vergt hoge investeringen. Ä Een goede verkeersafwikkeling van Nieuw-Oost met name richting A1 levert capaciteitsproblemen op. Ä Voor de tweede fase van Nieuw-Oost is een wijziging van de gemeentegrens nodig.   V.9. Bos en Lommer (H)   Begrenzing en deelgebieden   Het stadsdeel heeft een totale omvang van circa 270 ha. Van het grondgebied is circa 35% bebouwd (bouwblokken met binnenterreinen) en circa 65% onbebouwd. Hiervan is 50% verhard (wegen en paden) en 50% onverhard (groen, water, overig).   Figuur 5.9. Bos en Lommer   (zie papieren versie)   Bouwperioden   Het oudste deel van het stadsdeel Bos en Lommer wordt gevormd door het restant van het dorp Sloterdijk. Dit dorp, dat in 1440 aan de oever van het IJ is ontstaan en nadat het in 1572 geheel was afgebrand weer op de oude fundamenten werd opgebouwd, heeft jarenlang vele aanslagen moeten ondergaan, waardoor grote delen zijn afgebroken en verdwenen.   Het oostelijke deel is ruwweg in drie verschillende tijdsperiodes gerealiseerd. De Admiraal De Ruijterweg dateert uit de jaren 1922Ä1926. De bebouwing ten oosten hiervan, alsmede de bebouwing in de omgeving van de Hoofdweg dateert uit de jaren 1930Ä1938. De bebouwing ten westen van de Admiraal De Ruijterweg dateert uit de jaren vlak v¢¢r en na de oorlog, te weten: 1939Ä1950.   Het westelijke deel dat tot aan de ringspoorbaan reikt is nagenoeg geheel gebouwd in de jaren 1951 en 1952.   De gehele stedebouwkundige ontwikkeling van het stadsdeel Bos en Lommer is gebaseerd op het Uitbreidingsplan Landlust (1931) en het plan Bosch en Lommer (1935), welke als de voorlopers van het latere AUP beschouwd dienen te worden.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   Met uitzondering van het deel ten zuiden van de Bos en Lommerweg en ten westen van de Hoofdweg, dat wordt gerekend tot het stedelijk milieutype IV, wordt het stadsdeel gekarakteriseerd als stedelijk milieutype III. Opvallend in het stadsdeel is de overgang van de stijl van de Amsterdamse School, waarvan nog voorbeelden zijn te zien langs de Admiraal De Ruijterweg, naar de periode van de Nieuwe Zakelijkheid. In Landlust is te zien hoe het gesloten bouwblokprincipe in de omgeving van de Rijpgracht ten noorden van de Karel Doormanstraat wordt verlaten en wordt vervangen, na een eerste experiment in 1937 in de omgeving van de Griftstraat (Zuid), door een half open bouwblokverkaveling. Het complex staat bekend als het eerste ontwerp volgens de nieuwe zakelijkheid. Het grote glasoppervlak, de stalen kozijnen, de platte daken en de bergingen in de souterrains zijn kenmerkend voor deze bouwstijl. Ten westen van de Admiraal De Ruijterweg is vlak v¢¢r en na de oorlog de eerste strokenbouw gerealiseerd. Het oostelijke deel wordt gerekend tot de gordel 20-40. Het heeft dan ook enkele ruimtelijke kenmerken van die tijd in zich, zoals de oost-westgerichte wegenstructuur die aansluit op de radialen in de 19de-eeuwse gordel (de Haarlemmerweg en de Jan van Galenstraat zijn daar voorbeelden van), de noord-zuidgerichte verkavelingsstructuur en de hi‰rarchische opbouw van het stratenpatroon. De Haarlemmerweg en ook de min of meer noord-zuidlopende Admiraal De Ruijterweg en de Hoofdweg zijn kenmerkend voor de gordel 20-40. De Centrale Markt en het Westelijk Marktkanaal vormen een barriŠre tussen de Bos en Lommer- en de Staatsliedenbuurt. Het Bos en Lommerplein is als kruising van hoofdwegen de meest opvallende open ruimte. De oorspronkelijke vormgeving van het plein is ontleend aan het plan voor het Victorieplein. Hiervan is bij de realisering weinig terecht gekomen. Het plein is ruimtelijk niet als zodanig vorm gegeven en slechts voor een klein deel (gewijzigd) uitgevoerd. Dat kwam omdat het noordelijke deel van de noord-zuid gerichte hoofdas, de voormalige Multatuliweg, werd opgenomen in de ringweg om Amsterdam. Echte pleinen kent het stadsdeel niet. Wel zijn er enkele kleine pleinachtige ruimten, zoals aan de Karel Doormanstraat, de Gibraltarstraat/ Solebaystraat, het Wachterliedplantsoen en het Guldenwinkelplantsoen. Ter wille van de bezonning is, zeker in het naoorlogse deel, heel nadrukkelijk voor een noord-zuidgerichte verkavelingsstructuur gekozen. De secundaire ruimtes worden gevormd door relatief korte straten, meestal haaks staand op de hoofdwegen. De beperkte ruimte in het stadsdeel is ook in sterke mate het gevolg van de geringe financi‰le mogelijkheden in die tijd. De grondkosten waren hoog en er moesten arbeiderswoningen komen. Dit had tot gevolg dat er in hoge dichtheden werd gebouwd. In de nieuwere delen is meer ruimte, ofwel lucht en licht in de stedebouwkundige opzet ge‹ntroduceerd.   In gang gezette ontwikkelingen   In de afgelopen jaren is in Bos en Lommer het stadsvernieuwingsproces, in de vorm van behoud en herstel, goed op gang gekomen. Zeker tot het jaar 2000 zal de stadsvernieuwing intensief voortgang moeten vinden, waarbij het accent op renovatie van woningen en straten zal blijven liggen, maar sloop/nieuwbouw niet mag worden uitgesloten.   Voor het Bos en Lommerplein en omgeving worden plannen ontwikkeld voor kantoren, waaronder een stadsdeelkantoor, woningbouw, hotel, winkels en diverse voorzieningen. Verder worden er plannen ontwikkeld voor onder andere woningbouw aan de Molenwerf ter plekke van het voormalige station Sloterdijk. Met name als gevolg van de in volle gang zijnde kantoorontwikkeling in de Boldootstrook (een onderdeel van het nevencentrum Sloterdijk) en de plannen voor het Bos en Lommerplein en omgeving wordt een stabilisatie tot lichte groei van de werkgelegenheid verwacht. Het industriegebied Landlust is onlangs geherprofileerd. Onderzocht wordt, of het gebied voor herstructurering in aanmerking kan komen. Een beleidsplan voor de openbare ruimte is in voorbereiding. Hierin wordt tevens voorgesteld om voor Bos en Lommer een verkeerscirculatieplan en een parkeerbeleid te ontwikkelen.   Bevolkingsontwikkeling   Bos en Lommer heeft circa 31.500 inwoners. Het inwoneraantal is in de periode voor 1985 fors gedaald. De daarna ingezette minder sterke daling zal zich naar verwachting voortzetten. Het inwoneraantal zal in 2000 circa 30.200 bedragen (zie grafiek 5.14).   Grafiek 5.14. Bevolkingsontwikkeling Bos en Lommer *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   De werkgelegenheid is tussen 1978 en 1985 aanzienlijk gedaald. Telde het stadsdeel in 1978 nog circa 8500 arbeidsplaatsen, in 1987 is dat verder gedaald tot circa 6000. Naar verwachting zal de werkgelegenheid tot 2000 op hetzelfde niveau uitkomen (zie grafiek 5.15).   Stedelijke samenhang   Het stadsdeel ligt door de Centrale Markt enigszins afgescheiden van het stadsdeel Westerpark en de binnenstad. De belangrijkste doorgaande oost- westroutes liggen nabij de noord- en in de zuidgrens. Via de aantakkingen bij de Jan van Galenstraat, het Bos en Lommerplein en de Haarlemmerweg op de A10 heeft Bos en Lommer uitstekende verbindingen met de rest van de stad, de regio, waaronder Schiphol, en de rest van het land. De rest van het stadsdeel is hierdoor relatief rustig. Door de nabijheid van het NS- station Sloterdijk en het in het stadsdeel zelf gelegen NS-station de De Vlugtlaan heeft Bos en Lommer een zeer goede aansluiting op het stedelijk openbaar-vervoernet en op het in de komende jaren nog sterk te verbeteren regionale en landelijke spoorwegennet. Na de aanleg van de trambaan heeft de Admiraal De Ruijterweg zijn doorgaande functie verloren.   Grafiek 5.15. Ontwikkeling werkgelegenheid Bos en Lommer   (zie papieren versie)   Het stadsdeel zal in de komende periode 1990-1994 circa 400 woningen aan de stedelijke woningproduktie leveren.   V.10. De Baarsjes (J)   Begrenzing en deelgebieden   De Baarsjes heeft een totale omvang van circa 164 ha. Ongeveer de helft is onbebouwd gebied, waarvan circa 37% is verhard en 5% bestaat uit groen.   Figuur 5.10. De Baarsjes   (zie papieren versie)   Bouwperioden   De Baarsjes behoort tot de gordel 20-40. In deze periode is rondom de stad, met name aan de zuid- en westzijde, een grote hoeveelheid sociale woningbouw, gefinancierd door particuliere beleggers, tot stand gekomen. Het grootste deel van De Baarsjes ligt binnen het zogeheten Plan West. Dit plan omvatte het gebied tussen de Jan van Galenstraat en de Postjeswetering. Het gebied tussen de Postjeswetering, de Hoofdweg en de Baarsjesweg werd in 1930 voltooid. Het gebied ten westen van de Hoofdweg kwam begin jaren dertig tot stand. Het deel van de Postjesbuurt tussen de Postjeswetering en het Surinameplein is tussen 1926 en 1935 gerealiseerd. In deze buurt komt ook nog bebouwing uit de vorige eeuw voor. Langs de Slatuinenweg, tussen de Admiraal De Ruijterweg en de Baarsjesweg, staan aan weerszijden kleine lage landelijke woningen uit de 19de eeuw. De bebouwing aan de Admiraal De Ruijterweg is op deze hoogte overwegend ook 19de- en vroeg- 20ste-eeuws. Van jongere datum zijn de twee half gesloten woonblokken, die met de kromming van het Westelijk Marktkanaal werden meegebouwd.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   De Baarsjes behoort bijna geheel tot het stedelijk milieutype II. Alleen de uiterste westpunt heeft gedeeltelijk de bestemming zakelijke dienstverlening. In de periode waarin De Baarsjes is gebouwd, speelden esthetische motieven bij de planopzet een belangrijke rol. In tegenstelling tot de opzet van de 19de-eeuwse uitbreidingen kan hier voor het eerst worden gesproken van een stedebouwkundige visie, waarbij allerlei elementen bewust tot een plan voor een wijk of buurt verwerkt zijn. Geometrische ordeningsprincipes en groepering van massa's waren ontwerp-motieven. Karakteristiek zijn de lange brede straten, uniforme bouwblokken, de toepassing van assen en concentratiepunten in de vorm van monumenten en monumentale gebouwen. Dit geldt in het bijzonder voor het stedebouwkundige werk van Berlage en de architectuur van de Amsterdamse School, die een totaalbeeld wilden scheppen, waarbij de architectonische details werden gebruikt om het stedebouwkundig beeld te versterken.   Hoewel er parallellen zijn aan te geven tussen De Baarsjes en het Plan-Zuid van Berlage, zoals het hogerop trekken van hoekbebouwingen, mist De Baarsjes de samenhangende axiaal- symmetrische structuur die het Plan-Zuid kenmerkt. De grote doorgaande wegen, maar ook de waterwegen hebben niet die vormgevende en sterke structuur als de hoofdwegen en kanalen in het Plan-Zuid, die te zamen met het groen allure geven. Het stratenpatroon volgt, evenals dat in veel 19de-eeuwse buurten het geval is, de oude slotenverkaveling. Het merendeel van de straten is, met hun vaak langgerekte gesloten bouwblokken in vier … vijf woonlagen, op de noord-zuidrichting geori‰nteerd; een patroon dat in de Postjesbuurt is voortgezet. Een voorbeeld van het samengaan van axialiteit en symmetrie is te zien in de buurt tussen de Jan Evertsenstraat en de Jan van Galenstraat aan de Hoofdweg. De Hoofdweg, de stedelijke verbinding tussen het Suriname- en Mercatorplein, vormt, met de haaks daarop staande Jan van Galen- en Jan Evertsenstraat en de Postjesweg, het hoofdstelsel van wegen. De Orteliuskade, die geruime tijd de grens was tussen bebouwd en onbebouwd gebied, vormt (door de vormgeving tot ‚‚n geheel) met de toegangspartijen bij de Jan van Galen- en de Jan Evertsenstraat, de rand van de vooroorlogse stad. De twee grote pleinen in het gebied, het Suriname- en het Mercatorplein, doen meer dienst als verkeerscircuits dan dat ze nu een werkelijke pleinfunctie hebben. Het Mercatorplein heeft een besloten karakter. De regelmatige verdeling van pleinen over de wijken, vaak gecombineerd met kerken, scholen en speelplaatsen, doet sterk denken aan Berlages opzet voor het Plan-Zuid. De winkelfunctie, met name in de Jan Evertsenstraat, is vorm gegeven door de plaatselijke verwijding van de straat en doorlopende luifels. Het Mercatorplein is een belangrijk onderdeel van het winkelcentrum van de buurt. Het door Berlage in 1925 ontworpen plein heeft een hoofdfunctie in de wijk en vormt het belangrijkste stedebouwkundig en architectonisch element van De Baarsjes. De beeldbepalende vierkante toren zou weer in oude glorie moeten worden hersteld. Het stadsdeel heeft een prijs gewonnen met zijn plannen voor het Mercatorplein.   In gang gezette ontwikkelingen   Voor De Baarsjes is een beleidsplan voor de openbare ruimte opgesteld en zijn een beleidsplan voor de bebouwing, een plan van aanpak panden en een nota welstand in ontwikkeling. Tevens is voor een groot gebied van het stadsdeel een stadsvernieuwingsplan gemaakt en is er een tweede stadsvernieuwingsplan in voorbereiding.   Bevolkingsontwikkeling   De Baarsjes heeft circa 38.000 inwoners. Verwacht wordt een verdere geringe daling van het inwonertal. Hierdoor komt in 2000 het aantal inwoners rond de 35.300 te liggen (zie grafiek 5.16).   Grafiek 5.16. Bevolkingsontwikkeling De Baarsjes *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   Het aantal arbeidsplaatsen in De Baarsjes schommelt al jaren rond de 4000. In 1990 waren dat er circa 3600. Verwacht wordt dat de werkgelegenheid in 2000 zal zijn gestegen tot circa 5000 arbeidsplaatsen (zie grafiek 5.17).   Grafiek 5.17. Ontwikkeling werkgelegenheid De Baarsjes   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   Het aandeel dat het stadsdeel kan leveren in de stedelijke woningproduktie, is beperkt. Een zeer bijzondere karakteristiek van het stadsdeel is de continu‹teit van de belangrijkste radialen, die vaak beginnen in de grachtengordel en eindigen in Nieuw-West. Deze radialen vormen zowel functioneel als ruimtelijk de belangrijkste verbindingen tussen de verschillende delen van de stad. Straten als de Jan van Galenstraat, de Jan Evertsenstraat en de Postjesweg hebben hierdoor een functionele en ruimtelijke betekenis op stedelijk niveau. In de periode 1990Ä1994 levert het stadsdeel een bijdrage van 200 woningen in de woningproduktie.   Knelpunt   Ä Gezien de bouw- en woontechnische achterstanden is het nodig om zo spoedig mogelijk tot modernisering te komen.   V.11. Zuid (K)   Begrenzing en deelgebieden   Het stadsdeel Zuid heeft een totale omvang van circa 680 ha, waarvan circa 65% onbebouwd gebied is. Van het onbebouwde gebied is ongeveer de helft verhard en ongeveer een kwart groen. De rest is water en nog niet ingericht gebied.   Figuur 5.11. Zuid   (zie papieren versie)   Bouwperioden   Het aantal woningen in het stadsdeel bedraagt circa 26.800. De oudste bebouwing uit de periode voor 1880 is gelegen tussen het Vondelpark en de Pieter Cornelisz. Hooftstraat. De Concertgebouw- en Vondelparkbuurt is ontwikkeld van oost naar west en dateert uit de periode 1890Ä1920. Het ten zuiden van de Cornelis Krusemanstraat/de De Lairessestraat gelegen gebied is tussen 1920 en 1940 tot stand gekomen. Ook het deel tussen het Noorder en Zuider Amstelkanaal en het gebied ten westen van de Schinkelstraat zijn uit die periode. De bebouwing ten zuiden van het Zuider Amstelkanaal is uit de periode 1950Ä1960.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   Het stadsdeel is opgebouwd uit een aantal deelgebieden met verschillende milieutypes. Het Museumkwartier wordt gerekend tot het stedelijk milieutype I. De Concertgebouw- en Vondelparkbuurt wordt gekarakteriseerd als stedelijk milieutype II en het deel ten zuiden van het Noorder Amstelkanaal als stedelijk milieutype III. Het Museumplein en omgeving, ook wel genoemd het Museum Kwartier, vertegenwoordigt in Amsterdam een belangrijke stedebouwkundige waarde. De opzet van het gehele gebied is vanaf het plan van Van Niftrik gericht geweest op de bestemming tot "luxe kwartier". De kwaliteit van het plein vindt haar oorsprong in het plan Cuypers, dat voor het grootste gedeelte is uitgevoerd. Het Museumplein is een van de bekendste pleinen in Nederland en is de enige grote open ruimte in de 19de-eeuwse gordel. Het plein wordt ook gebruikt voor grote manifestaties. Als cultureel centrum heeft het grote bekendheid. Het plein wordt aan de oost- en de westzijde begrensd door villabebouwing. Deze open bebouwing markeert de ruimte en geeft de hoofdruimte een bijzonder karakter. De weg, die het plein in twee‰n deelt, past wel in het symmetrische concept en heeft het karakter van een 19de-eeuwse Parijse boulevard zonder dat de functie die de weg heeft, dit rechtvaardigt. Een ander deel van Zuid dat zich onderscheidt van de rest is het Willemspark. De opzet van een dergelijk grootschalige villawijk is bijzonder. De achterliggende gedachte was een romantisch woonoord te realiseren voor de gegoede klasse in de nabijheid van het Vondelpark. De villawijk is een voortzetting van de structuur van het voormalige rij- en wandelpark, het Vondelpark , met de vijvers als een belangrijk onderdeel. De Koningslaan en de Oranje Nassaulaan volgen de contouren van de vijver langs het park. De Waldeck Pyrmontlaan en de Sophialaan zijn als ring aangelegd om de vijver die in verbinding staat met het Vondelpark. Het centrum van het Willemspark is het Emmaplein, dat in ‚‚n lijn ruimtelijk aansluit op het langgerekte Valeriusplein, de overgang naar Nieuw-Zuid. De Concertgebouw- en Vondelparkbuurt bestaat uit een rechthoekige stratenpatroon met gesloten bouwblokken. De lange straten met relatief ruime profielen worden op verschillende plaatsen onderbroken door dwarsstraten, met op de kruisingen voorzieningen. De kruisingen zijn benadrukt door de afgeschuinde hoeken en functioneren als belangrijke ori‰ntatiepunten. De 19de-eeuwse bebouwing heeft geen duidelijke be‰indiging. Het nieuwere deel rondom het Noorder Amstelkanaal sluit er direct op aan. De overgang is waarneembaar door een verandering in profiel en architectuur. Het deel van het Plan-Zuid dat tussen het Noorder en het Zuider Amstelkanaal ligt, is in tegenstelling tot de 19de-eeuwse wijken ruim van opzet met bijzondere aandacht voor de vormgeving. Het plan is in hoofdopzet monumentaal en schilderachtig in detail. Berlage heeft een plattegrond geconstrueerd door pleinen te ontwerpen met bijzondere bebouwing en deze te verbinden door assen. De verdere invulling geschiedt door middel van een hi‰rarchie van hoofdwegen tot woonstraatjes. De ruimtelijke opbouw van de hoofdwegen wordt gekenmerkt door lange gevelwanden, weinig kruisingen en brede profielen met zware beplanting. Het feit dat de ruimtelijke inpassing van het station Zuid niet volgens het oorspronkelijke plan is gerealiseerd, heeft grote gevolgen gehad voor het uiteindelijke resultaat. Het ruimtelijk accent in de verkavelingsopzet was de ori‰ntatie op het station. Wat de hoofdas had moeten zijn: de Spoorlaan, nu Minervalaan geheten, is slechts een brede woonstraat geworden. Waarschijnlijk mede hierdoor hebben de vele pleinen zich niet ontwikkeld tot de gewenste concentraties van activiteiten. Min of meer los van het wegenpatroon, waarbij monumentaliteit en symmetrie de boventoon voerde, ontwierp Berlage het kanalenstelsel, dat naast een waterhuishoudkundige functie diende om een aantrekkelijk woonmilieu te scheppen. Langs deze kanalen kwamen in de reststroken de duurdere woningen terecht. Het plan werd aan de zuidkant be‰indigd met een park. De Olympische Spelen van 1928 hebben hun sporen achtergelaten in de wijk. Het stadioncomplex en de sportvelden op het Olympiaplein zijn de zichtbare gevolgen. In het AUP van 1935 werd het Plan-Zuid afgerond tot aan het Zuider Amstelkanaal. Ten westen van de Schinkel ligt de Hoofddorppleinbuurt, die meer overeenkomsten heeft met De Baarsjes dan met het Plan-Zuid. Ook deze buurt is gebouwd in de periode dat esthetische motieven bij de planopzet een belangrijke rol speelden. Het Hoofddorpplein is de belangrijkste ruimte in deze buurt en is goed vergelijkbaar met het Mercatorplein, zowel wat betreft vorm als functie. De Aalsmeerweg, eens de toegang tot Amsterdam vanuit de richting Den Haag, sluit daarop aan. De straten zijn minder lang dan in buurten uit dezelfde bouwperiode, bij voorbeeld De Baarsjes, en zijn in het zuidelijke deel in optische zin verkort door een knik. De architectuur is grotendeels sober uitgevoerd in de stijl van de Amsterdamse School. De Westlandgracht is op een vergelijkbare wijze als bij de Postjes- en de Orteliuskade vorm gegeven als stadsrand.   In gang gezette ontwikkelingen   Voor het Stadionplein en omgeving wordt gestreefd naar verbetering van het woon- en verblijfsklimaat. Voor het terrein van het Olympisch Stadion worden reeds plannen ontwikkeld voor woningbouw, gemengd met andere functies. De herstructurering beperkt zich niet tot het terrein van het Olympisch Stadion, maar betreft het gehele gebied ten westen van de Amstelveenseweg. Het Museumplein is ook aan een facelift toe. Plannen voor een hoogwaardige inrichting om de bijzondere kwaliteiten van het plein tot uitdrukking te laten komen, zijn in voorbereiding. Ook het Vondelpark is aan een groot-onderhoudsbeurt toe. Plannen voor herinrichting zijn gemaakt. De kantoorontwikkeling in het nevencentrum station Zuid en IJsbaanpad en omgeving gaat zo snel, dat de mogelijkheden voor het realiseren van kantoren op korte termijn volledig benut zijn. Gelijktijdig met de aanleg van de sneltramverbinding naar de binnenstad zal het voormalige emplacement van het Haarlemmermeerstation worden heringericht. Voor het bedrijfsterrein Schinkel zal de komende jaren de nadruk liggen op herstructurering van het gebied. Dit betreft in het bijzonder de parkeer- en ontsluitingssituatie.   Bevolkingsontwikkeling   Zuid heeft circa 54.000 inwoners. Het inwoneraantal in 2000 zal circa 53.000 bedragen. Zuid als geheel, dus inclusief de stadsdelen Rivierenbuurt en De Pijp, geeft een terugloop van het aantal inwoners te zien (zie grafiek 5.18).   Grafiek 5.18. Bevolkingsontwikkeling Zuid *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   Het aantal arbeidsplaatsen in Zuid dat sinds enige jaren rond de 35.000 lag, is licht gedaald tot circa 32.300 in 1990. Recente toename van het aantal m2 vloeroppervlak en de verwachte toename in de nabije toekomst compenseren het verlies aan arbeidsplaatsen elders in het stadsdeel, waardoor een redelijk stabiel beeld blijft bestaan. Een stijging naar circa 37.000 arbeidsplaatsen in 2000, ligt in de lijn der verwachtingen (zie grafiek 5.19).   Stedelijke samenhang   De bijdrage die het stadsdeel kan leveren aan de stedelijke woningproduktie voor de periode 1990Ä1994, bedraagt 1700 woningen. De gemiddelde woningproduktie zal 350 woningen per jaar bedragen. De werkgelegenheid, met name in de kantorensector, speelt in dit stadsdeel met zijn 35.000 arbeidsplaatsen een belangrijke rol. In het stadsdeel komt een aantal gebieden voor die een stedelijke functie hebben, zoals het Vondelpark, het Museumplein, het Beatrixpark en nog enige tijd het Olympisch Stadion.   Grafiek 5.19. Ontwikkeling werkgelegenheid Zuid   (zie papieren versie)   Ook de musea, hotels en onderwijsinstellingen hebben een stadsdeel overschrijdende functie. De Pieter Cornelisz. Hooftstraat en de Van Baerlestraat hebben door de vele kwaliteitswinkels op modegebied een landelijke bekendheid. De Beethovenstraat in de winkelhi‰rarchie wijkcentrum geniet ondanks het niet volledige maar wel het diverse aanbod en de allure grote bekendheid.   V.12. Rivierenbuurt (L)   Begrenzing en deelgebieden   Het stadsdeel heeft een totale omvang van circa 277 ha, waarvan circa 64% onbebouwd gebied is. Van het onbebouwde gebied is ongeveer de helft verhard en een derde groen. In de Rivierenbuurt komen geen echte deelgebieden voor. Het enige gedeelte dat duidelijk afwijkt, is het RAI-complex.   Figuur 5.12. Rivierenbuurt   (zie papieren versie)   Bouwperioden   Het noordelijke deel van de Rivierenbuurt maakt deel uit van Plan-Zuid van Berlage (tweede versie 1917) en is van noord naar zuid grotendeels (81%) op particulier initiatief gebouwd. Het deel ten noorden van de Trompenburgstraat is gebouwd in de periode 1920Ä1930, de Uiterwaardenstraat en omgeving tussen 1930 en 1940. Het deel ten zuiden van de President Kennedylaan is uit de periode 1950Ä1970 (AUP). Het stadsdeel omvat circa 14.900 woningen, waarvan 94% voor 1945 is gebouwd.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   Met uitzondering van de omgeving van de RAI, waarvoor de bestemming Dienstverlening geldt, wordt het stadsdeel gekarakteriseerd als stedelijk milieutype III. De Rivierenbuurt is een redelijk op zichzelf staande buurt. Het Plan-Zuid, waarvan het stadsdeel een onderdeel vormt, is in tegenstelling tot de 19de-eeuwse wijken, ruim van opzet met bijzondere aandacht voor de vormgeving van straten, pleinen, bouwblokken, groenvoorzieningen en openbare werken. Het plan is met uitzondering van het deel ten zuiden van de President Kennedylaan, dat zijn herkomst vindt in het AUP, in hoofdzaak volgens het ontwerp van Berlage gerealiseerd. Door de opkomst van de nieuwe zakelijkheid heeft het zuidelijke deel een andere verkavelings- en bebouwingsvorm gekregen. De bouwblokken met gemeenschappelijke binnenterreinen zijn aan de zuidzijde geopend. Deze opzet is verder uitgewerkt in Landlust en Bos en Lommer. De ruimtelijke structuur van de Rivierenbuurt wordt in belangrijke mate bepaald door de brede assen in het verlengde van de Berlagebrug, met het Victorieplein als knooppunt. De groenstructuur ondersteunt de opzet, door een strakke laanbeplanting en symmetrische plantsoenaanleg. De stedebouwkundige opzet wordt versterkt door de architectuur van de Amsterdamse School. Een homogeen karakter wordt gecre‰erd door symmetrie in de straatwanden, eenheid van schaal en materiaalgebruik en door overgangen te benadrukken. Monumentale gebouwen zoals de wolkenkrabber, daterend uit 1932, versterken het beeld. De verkaveling betekende een breuk met de lineaire structuur uit de 19de-eeuwse gordel. Bij de geometrische vormgeving, opgebouwd rondom hoven en pleinen, vormen symmetrie en axialiteit belangrijke karakteristieken. Vooral de gesloten bouwblokken van een flink formaat versterken het grondpatroon van de openbare ruimtes. De noord-zuidgeori‰nteerde secundaire wegen, die aansluiten op de radialen van de oude stad en tevens de belangrijkste winkelstraten zijn, zijn over het algemeen niet recht. De straten zijn niet van laanbeplanting voorzien, maar wel van een aantal plantsoenen op pleinvormige ruimten. Van de pleinen in de Rivierenbuurt is het Victorieplein het meest beeldbepalend. In de buurt komt ook een aantal kleinere pleinen voor. Bij enkele andere grotere open ruimtes als de Lekstraat, de Winterdijkstraat/Uiterwaardenstraat en de IJselstraat/Oude IJselstraat is geen sprake meer van symmetrie. Het ruimtelijke beeld van de oostgrens wordt bepaald door de Amstel. Het Martin Luther Kingpark vormt de overgang van het stedelijk gebied naar het buitengebied.   In gang gezette ontwikkelingen   In de Rivierenbuurt is een ontwikkeling gaande waarbij locaties niet meer worden onderzocht op de mogelijkheid om er sociale woningbouw te realiseren. Er is een toename van het aantal premie- en vrije- sectorwoningen, met bijbehorende overdekte parkeervoorziening (Wielingenstraat en de Waalkerk). Op diverse locaties is een commerci‰le invulling aan de orde (de De Mirandastrook, de Kennedylaan, het parkeerterrein tegenover de RAI ten westen van de HTS Amsterdam). Tegenover de RAI op het Europaplein/Scheldeplein en de Scheldestraat is het aantal horecabedrijven toegenomen. In de Trompenburgstraat wordt de bedrijfsruimte van de voormalige sociale werkplaats mogelijk herbestemd voor woningen en parkeerplaatsen. Voor de overige bedrijfsbebouwing wordt gestreefd naar handhaving van de bedrijfsbestemming. Op het terrein van het gesloopte weeshuis aan de Wielingenstraat worden voornamelijk woningen gebouwd.   De RAI wordt uitgebreid met een hal van 12.000 m2 tentoonstellingsvloer ter plekke van een deel van het Beatrixpark, gekoppeld aan het huidige complex. In de komende jaren zullen stadsvernieuwings- en bestemmingsplannen worden opgesteld voor die delen van de buurt waar nog geen planologische regeling van kracht is.   Bevolkingsontwikkeling   De bevolkingsomvang van de Rivierenbuurt bedraagt circa 29.000 inwoners. De omvang bedroeg in 1980 nog circa 34.600 en in 1985 circa 30.900 inwoners. Deze daling zal zich naar verwachting ook in de periode tot 2000 voortzetten. Het inwoneraantal zal dan circa 27.500 bedragen. De Rivierenbuurt en Zuid zijn de stadsdelen waar het inwoneraantal het sterkst terugloopt (zie grafiek 5.20).   Grafiek 5.20. Bevolkingsontwikkeling Rivierenbuurt *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   De werkgelegenheid in de Rivierenbuurt is tussen 1985 en 1990 toegenomen van circa 5000 naar circa 5800 arbeidsplaatsen. Verwacht wordt, dat het aantal in 2000 weer is gedaald tot circa 5000 arbeidsplaatsen (zie grafiek 5.21).   Grafiek 5.21. Ontwikkeling werkgelegenheid Rivierenbuurt   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   De bijdrage die het stadsdeel kan leveren aan de stedelijke woningproduktie, is gering en bedraagt 200-400 woningen in de periode 1990Ä1994. De Rivierenbuurt is in een aantal opzichten een op zichzelf staand stadsdeel, met een eigen identiteit. Belangrijke infrastructuur doorsnijdt het stadsdeel en een aantal stedelijke functies, zoals de tramremise aan de Lekstraat en de RAI, is in dit deel van de stad gesitueerd. Verder bevindt zich in het deel ten zuiden van de Kennedylaan een aantal voorzieningen van bovenwijksniveau, waaronder onderwijsinstellingen, een begraafplaats en het De Mirandabad. De daling van het inwoneraantal in de zuidelijke stadsdelen Rivierenbuurt, Zuid en De Pijp heeft tot gevolg dat het draagvlak voor buurt-, wijk- en stedelijke voorzieningen afneemt.   Knelpunten   Ä De daling van het inwoneraantal betekent dat het draagvlak voor de voorzieningen achteruit gaat. De voorzieningen komen dan ook de komende periode onder druk te staan. Maatregelen om de daling te stoppen zijn er niet of nauwelijks. Ä Door de sterke toename van het aantal horecabedrijven in de directe omgeving van de RAI neemt de overlast toe. Ä Door het ontbreken van een juridisch- planologisch kader (bestemmingsplan) kunnen ongewenste ontwikkelingen onvoldoende worden tegengegaan. De Bouwverordening en erfpachtcontracten bieden in onvoldoende mate bescherming tegen deze ontwikkelingen. Ä Een van de grootste knelpunten in de buurt is de parkeeroverlast die het bezoek aan de RAI van tijd tot tijd met zich meebrengt.   V.13. Watergraafsmeer (M)   Begrenzing en deelgebieden   Het stadsdeel heeft een totale omvang van circa 864 ha, waarvan circa 80% onbebouwd gebied is. Van het onbebouwde deel is circa 20% verhard en circa 20% groen. Ongeveer 125 ha van het stadsdeel is landelijk gebied en circa 253 ha is uitgegeven voor niet-bebouwde bestemmingen.   Figuur 5.13. Watergraafsmeer   (zie papieren versie)   Bouwperioden   In de Watergraafsmeer kunnen drie bouwperioden worden onderscheiden. De eerste periode was voor de eeuwwisseling. De bebouwing uit deze tijd is terug te vinden aan de Middenweg bij de Ringvaart. De tweede ligt tussen het moment van annexatie (1921) en de goedkeuring van het Amsterdamse uitbreidingsplan voor de Watergraafsmeer (1939). Bebouwing uit deze periode staat in de omgeving van het Galile‹plantsoen en tuindorp Watergraafsmeer (Betondorp). 1945Ä1960 is de derde periode. Uit deze periode stamt het grootste deel van de bebouwing. Het is gerealiseerd volgens het uitbreidingsplan Watergraafsmeer, goedgekeurd door de Kroon in mei 1939.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   In het stadsdeel worden, door de ligging aan de rand van de stad, omvangrijke groenvoorzieningen aangetroffen. Daarnaast liggen er veel wegen en sporen. De Watergraafsmeer vormt in het stadsdeel het belangrijkste woongebied. Ten westen van de Weespertrekvaart liggen de bedrijfsterreinen Amstel I en II en de Weespertrekvaart met als sluitstuk ten westen van de A2 de zogeheten groene staart. De Watergraafsmeer werd in de 17de eeuw drooggelegd en verkaveld. In 1907 stelde de toen nog zelfstandige gemeente Watergraafsmeer een uitbreidingsplan vast. In dat plan, opgezet volgens de tuinstadgedachte, werd de droogmakerij als eenheid gezien. Tuindorp Watergraafsmeer en de omgeving van het Galile‹plantsoen zijn de enige delen die volgens die opzet zijn gerealiseerd. In 1921 werd het gebied bij Amsterdam gevoegd. De ruimtelijke opzet van het uitbreidingsplan sloot niet aan op de structuur van Amsterdam. Na jarenlange bestuurlijke discussies werd in 1939 het nieuwe uitbreidingsplan Watergraafsmeer goedgekeurd. Ten opzichte van het vorige plan waren belangrijke wijzigingen aangebracht. Zo werd het wegenschema aanzienlijk uitgebreid en de spoorlijnen naar Hilversum en Utrecht verhoogd aangelegd. De opbouw die de Watergraafsmeer nog steeds karakteriseert, vindt zijn oorsprong in het 17de-eeuwse verkavelingspatroon, dat bestaat uit een vierkant en een assenkruis van wegen. Binnen de blokken van het vierkant heeft in de loop der tijd bebouwing en beplanting plaatsgevonden. Tussen de blokken kwamen ontsluitingswegen en ontwikkelde de Middenweg zich tot een centrale hoofdweg. Het omhoog brengen van de spoorlijnen en het uitbreiden van de weginfrastructuur hebben ertoe geleid dat de Watergraafsmeer wordt opgedeeld door dijklichamen. Een groot oppervlak wordt in beslag genomen door groen met verschillende bestemmingen (sportvelden, een begraafplaats, een kwekerij en volkstuinen). De wijze van bebouwing varieert per blok. Aangetroffen worden 19de-eeuwse gesloten bouwblokken, een tuindorp, gesloten bouwblokken uit de jaren '20-'40 en hakenverkaveling of strokenbouw. Bij de Amstel en het Amstelstation is veel kantoorbebouwing te vinden en er ligt het verkeersknooppunt Prins Bernhardplein. Aan de oostzijde van het stadsdeel bevindt zich het Wetenschappelijk Centrum Watergraafsmeer (WCW), gelegen in een open gebied. Het ontwateringspatroon is in de verkaveling, soms als sloot, soms als sierwater te herkennen.   In gang gezette ontwikkelingen   De sterke vergrijzing van de bevolking valt op en wordt door de bestaande regelgeving op het gebied van herhuisvesting versterkt. De realisatie van de woningen en kantoren is in het voormalig Julianapark in uitvoering en bijna afgerond. Voor het gebied Frankendael, inclusief het Prins Bernhardpark, wordt een integraal plan ontwikkeld. Frankendael zal een centrale plaats in de groenstructuur gaan innemen. Het stadsdeel is rijk voorzien van voetbalvelden. Optimaliseringsstudies hebben aangetoond dat er een overschot is aan sportvelden in het stadsdeel. Daarnaast mag worden verondersteld dat, indien er een nieuw stadion in Amstel III wordt gebouwd, Ajax daarheen vertrekt, waardoor het bestaande Ajax-stadion vrijkomt. De vrijkomende ruimte in het stadsdeel wordt in principe bestemd voor woningbouw. Het stadsdeel heeft de sportvoorzieningen langs de Middenweg geconcentreerd, waardoor het sportpark Overamstel is vrijgekomen. Voor het gehele groene middengebied zal, om een zorgvuldige afweging mogelijk te maken, een integraal plan moeten worden opgesteld. Voor een deel van Watergraafsmeer wordt een uitwerking van het Structuurplan opgesteld. Voor de Omval, het Wetenschappelijk Centrum Watergraafsmeer (WCW) en de James Wattstraat en omgeving zijn bestemmingsplannen in voorbereiding. Voor de Weespertrekvaart, Amstel I en Amstel II worden herstructureringsplannen voorbereid. Met de vestiging van het hoofdkantoor van het Gemeente- energiebedrijf in 1985 in Amstel I is een aanzet gegeven voor de opwaardering van dit gebied. Na het opheffen van de RI-Zuid zijn er mogelijkheden aanwezig voor een verdere herinrichting, kwaliteitsverbetering en intensivering van het terreingebruik. Het zuidelijke deel van het bedrijfsterrein Weespertrekvaart zal de komende jaren worden geherstructureerd. Dit hangt samen met de verbeterde bereikbaarheid sinds het in gebruik nemen van de ringweg (A10). In het indicatieve meerjarenprogramma herstructurering heeft de aanpassing van de weginfrastructuur prioriteit gekregen. De ontwikkeling van het nevencentrum WCW tot Science Park wordt nagestreefd. Het winkelconcentratiegebied Linnaeusstraat/ Middenweg functioneerde voorheen als stadsdeelvoorziening. Niet de omvang maar branchesamenstelling was bepalend voor deze functie. Mede door het vertrek van C & A is de stadsdeelfunctie van het gebied aangetast. Het gebied Linnaeusstraat/ Middenweg functioneert momenteel feitelijk als wijkcentrum. Op infrastructureel gebied zijn in het stadsdeel de realisering van de A10, de Amstelveenlijn en de eventuele uitbreiding van de NS-railinfrastructuur, waarvoor reserveringen worden opgenomen, aan de orde.   Bevolkingsontwikkeling   De bevolkingsomvang van Watergraafsmeer bedraagt circa 22.400 inwoners. Verwacht wordt dat de komende jaren het inwonertal zal toenemen voor het jaar 2000 tot circa 23.500 inwoners (zie grafiek 5.22).   Grafiek 5.22. Bevolkingsontwikkeling Watergraafsmeer *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   De werkgelegenheid in het stadsdeel neemt toe en bedraagt circa 18.000 arbeidsplaatsen. In de berekeningen van het Structuurplan is uitgegaan van een groei van het aantal arbeidsplaatsen in 2000 tot circa 19.000. Meer recente berekeningen verwachten een groei naar circa 25.000 arbeidsplaatsen in 2000. Dit hangt samen met het in gebruik nemen van de kantoren op de Omval en het Julianaplein en eventueel op het terrein van het WCW (zie grafiek 5.23).   Grafiek 5.23. Ontwikkeling werkgelegenheid Watergraafsmeer   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   De bijdrage die Watergraafsmeer kan leveren aan de stedelijke woningproduktie, betreft 1250 woningen in de periode 1990Ä1994. Een gemiddelde produktie van 250 woningen per jaar is haalbaar. De bedrijfsterreinen en het WCW hebben een stedelijke functie.   Knelpunten   Ä Het strikt hanteren van de herhuisvestingregels beperkt de mogelijkheden om jonge gezinnen te huisvesten. Een indirect gevolg hiervan is dat de gemiddelde leeftijd van de bevolking hoger wordt. Ä Het stadsdeel mist een recreatieve groenvoorziening in de vorm van een wijkpark. Ä Het gebruik van de voetbalvelden loopt terug. Dit heeft tot een overschot van velden geleid. Ä Uitgifte van terreinen op het WCW blijft achter bij de verwachtingen. Ä De bedrijfsterreinen zijn verouderd en aan herstructurering toe. Ä Het voortbestaan van het terrein voor kermis- en circusexploitanten aan de H.J.E. Wenckebachweg vormt een probleem voor de omgeving.   V.14. Amsterdam-Noord (N)   Figuur 5.14. Amsterdam-Noord   (zie papieren versie)   Begrenzing en deelgebieden   Amsterdam-Noord heeft een totale omvang van circa 5600 ha. Het landelijke gebied met een oppervlak van circa 3400 ha maakt deel uit van het Nationaal Landschap Waterland. Door de gemeentelijke herindeling valt een deel van het gebied ten noorden van de ringweg bij Landsmeer buiten het grondgebied van Amsterdam-Noord.   Bouwperioden   Amsterdam ten noorden van het IJ is vanaf het begin van deze eeuw uitgegroeid tot het grootste stadsdeel. In de periode 1900Ä1940 werden de verschillende tuindorpen gebouwd. De grootste uitbreidingen kwamen tot stand tussen 1960 en 1980. De bouwperiode rond 1990 concentreert zich in Kadoelen en Oostzanerwerf.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   Amsterdam-Noord ligt door het IJ ruimtelijk gescheiden van de rest van Amsterdam. Het water is voorwaarde en aanleiding geweest voor de vestiging van industrie en scheepsbouw en was daarmee de belangrijkste bron van economische activiteit. Deze activiteit en het beperkt aantal vaste oeververbindingen hebben de ruimtelijke scheiding van het water versterkt. Deze scheiding is van invloed op het functioneren van het stadsdeel. Amsterdam-Noord heeft zich in zijn verdere ontwikkeling van het IJ en zijn oever afgekeerd. Er is een meer naar binnen gericht en op zichzelf staand functionerende eenheid ontstaan. Dit vindt zijn weerslag in de ruimtelijke opbouw. Het Buikslotermeerplein en omgeving neemt als stadsdeelcentrum de centrale positie in. Amsterdam-Noord is opgebouwd uit een aantal, in ruimtelijk opzicht bezien, zelfstandige woonkernen, veelal met een dorpsachtig karakter, onderling gescheiden door groensingels, die samen met de dijkbebouwing langs de voormalige Waterlandse Zeedijk en de oude lintbebouwing gezichtsbepalend zijn voor Amsterdam-Noord. Karakteristiek zijn de tuindorpen Oostzaan, Buiksloot, Nieuwendam en de dijkdorpen Buiksloot en Nieuwendam. De verschillende bouwperioden hebben een grote verscheidenheid opgeleverd aan stedebouwkundige uitwerkingen en architectonische objecten. In het verleden zijn verschillende pogingen ondernomen om de ruimtelijke opbouw te structureren, met name door het verbeteren van de infrastructuur. Op veel plaatsen zijn aanzetten hiervan te zien. De meest opvallende zijn: het Johan van Hasseltkanaal, het Boogkanaal, de verlengde Purmerweg en de Zuiderzeeweg. Het verstedelijkt gebied wordt door de ringweg (A10) abrupt gescheiden van het open veenweidegebied. Het Noordhollandsch Kanaal als drager van het omliggende groengebied en de Nieuwe Leeuwarderweg trekken een scheidslijn door het stadsdeel. Hetzelfde geldt voor de open ruimtes in de Nieuwe Gouwlob/Zijkanaal I en langs de dijk van de Buikslotermeer. Amsterdam-Noord is te verdelen in drie milieutypen. Het oudste deel, inclusief de tuindorpen, wordt gekarakteriseerd als stedelijk milieutype III. Het recentere deel, de tuinsteden, behoort tot het stedelijk milieutype IV. In het landelijk gebied met een overwegend agrarisch karakter liggen enkele dorpen met een suburbaan milieutype.   In gang gezette ontwikkelingen   Op het gebied van de woningbouw liggen de uitbreidingsmogelijkheden voor de korte termijn hoofdzakelijk in Kadoelen en Oostzanerwerf. Extra aanvullende woningbouwmogelijkheden voor de periode 1990Ä1995 worden op hun realiseerbaarheid onderzocht. Het betreft hier herbestemming van gebieden binnen het stedelijk gebied. Om de werkfunctie te versterken is herstructurering van de verouderde bedrijfsterreinen langs het IJ in gang gezet. Tevens worden de mogelijkheden onderzocht om in het centrale middengebied, in samenhang met de aanvullende woningbouw en een hoogwaardige stadsgewestelijke railverbinding naar Purmerend, kantoorbebouwing te realiseren. De centrumfunctie van het Buikslotermeerplein zal verder worden uitgebouwd door onder andere het aantrekken van zakelijke dienstverlening. In samenhang met de zuidoever van het IJ is voor de noordoever een structuurvisie ontwikkeld die verder zal worden uitgewerkt. Het gebied rondom de Sixhaven speelt daarin een belangrijke rol. Voor de gehele noordelijke IJ-oever wordt een uitwerking van het Structuurplan gemaakt. Verder zijn er plannen om de barriŠrewerking die van het IJ uitgaat, te verminderen. Zo wordt bij de plannen voor het centrale deel van de IJ-oever rekening gehouden met een tunnel voor een stadsgewestelijke railverbinding via Noord naar Purmerend en mogelijk naar Zaanstad. Mogelijkheden voor het aanleggen van bruggen voor langzaam verkeer worden onderzocht. Met betrekking tot AKZO zijn acties ondernomen om te onderzoeken op welke wijze de milieubelasting op de omgeving kan worden teruggebracht.   Bevolkingsontwikkeling   Amsterdam-Noord heeft circa 81.000 inwoners. De daling van het aantal inwoners welke zich inzette na het topjaar 1977 is tot staan gebracht. Verwacht wordt dat het bevolkingsaantal tot 2000 zal oplopen tot 80.000 (zie grafiek 5.24).   Grafiek 5.24. Bevolkingsontwikkeling Amsterdam-Noord *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   Amsterdam-Noord heeft niet geprofiteerd van het herstel van de stedelijke werkgelegenheid. De werkgelegenheid is hier gedaald van 24.000 in 1978 naar circa 18.000 in 1990. Vooral in de industri‰le sector is de klap hard aangekomen. Zonder stimulerend beleid zal in de toekomst de werkgelegenheidsontwikkeling belangrijk achterblijven bij de Amsterdamse. De uitwerking van het Structuurplan van de noordelijke IJ-oever zal ook op dit onderdeel zijn gericht (zie grafiek 5.25).   Stedelijke samenhang   Een produktieniveau van de woningbouw van minimaal 7000 woningen per jaar is doelstelling van het beleid. Amsterdam-Noord zal daarin een aandeel moeten leveren. Gezien de ruimtelijke mogelijkheden kan dit aandeel circa 480-540 woningen per jaar bedragen. Ongeveer de helft van de bouwmogelijkheden is gevonden in Kadoelen en Oostzanerwerf. De andere helft moet worden gezocht in het middengebied van Amsterdam-Noord en op enkele verspreid liggende locaties. Het karakter van landelijk Noord wordt, in de geest van het streekplan voor Waterland, in stand gehouden.   Grafiek 5.25. Ontwikkeling werkgelegenheid Amsterdam-Noord   (zie papieren versie)   De werkgelegenheid in Amsterdam-Noord is de laatste tien jaar met meer dan een kwart teruggelopen. De daling van het aantal arbeidsplaatsen is het sterkst van de gehele stad en vond met name plaats in de industrie, bouw- en transportbedrijven. De zakelijke dienstverlening is in vergelijking tot de totale stad sterk ondervertegenwoordigd. De stedelijke projectie geeft voor Amsterdam een groei te zien in de dienstverlenende sector. Binnen deze projectie wordt voor Amsterdam-Noord verwacht dat de werkgelegenheidsomvang zich op het huidige niveau kan handhaven. Vernieuwing van werkgelegenheid wordt nagestreefd. Stimulering van de werkgelegenheid in de industri‰le sector sluit aan op de aanwezige bedrijven en het opleidingsniveau van de bevolking. Een toename in de tertiaire sector is gewenst. Deze is in Amsterdam-Noord ondervertegenwoordigd. Werkgelegenheid in de tertiaire sector biedt perspectief voor de grote groep jonge vrouwen die werkloos is. Nog meer dan voorheen zal voor Amsterdam-Noord de nadruk moeten worden gelegd op het vestigen van bedrijven in de zakelijke dienstverlening in de omgeving van het Buikslotermeerplein. Opvallend hoog is het percentage mensen dat van het openbaar vervoer gebruik maakt om naar de binnenstad te komen. Slechts een heel klein percentage maakt gebruik van de fiets. Het intern openbaar-vervoergebruik is laag. De verwachte toename van het autobezit/ -gebruik zal de IJ-oeververbindingen zwaarder belasten. Verbeteringen van de IJ-oeververbindingen voor openbaar vervoer en fietsers zullen deze toename in belangrijke mate moeten opvangen. De ori‰ntatie op de voorzieningen in het eigen stadsdeel is minder geworden. Een sterkere ori‰ntatie op de binnenstad voor duurzame en overige goederen en op Purmerend voor voedings- en genotmiddelen speelt hierin mee. De ori‰ntatie van de andere stadsdelen op de voorzieningen in het noordelijke stadsdeel neemt toe. De binnenstad levert hierin het grootste aandeel, waarbij het accent ligt op de aankoop van voedings- en genotmiddelen. Het westelijke deel van Amsterdam-Noord ligt voor een belangrijk deel   binnen de 50-dB(A)-zone van de Westpoort. Ook de luchtkwaliteit wordt daar verslechterd door de Westpoort. De bedrijfsterreinen aan de noordoever werpen hun 50-dB(A)-contouren over de Houthaven en het Westerdokseiland. De 50-dB(A)-contour van AKZO loopt door het oostelijk havengebied (met name Java-eiland). Het Kompaseiland valt binnen de 55-dB(A)- contour, waardoor woningbouw daar uitgesloten is.   Knelpunten   Ä De relatie met de rest van Amsterdam wordt beperkt door de barriŠ re die het IJ vormt. Ä De oost-westrelatie in het stadsdeel en met name in het westelijke deel laat te wensen over. Ä Het Noordhollandsch Kanaal, de Nieuwe Leeuwarderweg en het Zijkanaal I vormen barriŠres. Ä De dorpsachtige opbouw met veel kleine buurtvoorzieningen maakt de winkelstructuur kwetsbaar. Ä In de buurten waar geen aanvullende woningbouw wordt gerealiseerd, met name in het oostelijke deel, zal het inwoneraantal dalen. Dit heeft gevolgen voor de voorzieningenstructuur. Ä De werkgelegenheid in Amsterdam-Noord is eenzijdig en hoofdzakelijk gericht op de industri‰le sector. Ä De werkloosheid onder vrouwen is hoog. Ä De positie van de scheepsbouw en -reparatie is zwak. Ä De bedrijfsterreinen zijn verouderd en over het algemeen gericht op ontsluiting via het water. Ä De industri‰le vestigingen aan het IJ, die in de nabijheid van woonbuurten liggen, zorgen voor verkeersoverlast en milieuhinder. Ä In het westelijke deel van Amsterdam-Noord wordt milieuoverlast ondervonden van de Westpoort. Ä Er is een overcapaciteit aan sportvelden.   V.15. Geuzenveld/Slotermeer (P)   Begrenzing en deelgebieden   Het stadsdeel Geuzenveld/Slotermeer heeft een totale omvang van circa 1000 ha, waarvan circa 87% onbebouwd gebied is. Van het onbebouwde gebied is circa 18% verhard en 21% ingericht als groen. In het stadsdeel is nog circa 135 ha aan landelijk gebied en ongeveer 335 ha moet nog worden ingericht.   Figuur 5.15. Geuzenveld/Slotermeer   (zie papieren versie)   Bouwperioden   Het stadsdeel omvat anno 1990 circa 15.700 woningen. Geuzenveld en Slotermeer zijn in een zeer korte tijd gerealiseerd. Slotermeer werd gebouwd in de periode 1952 tot 1955 en Geuzenveld tussen 1954 en 1958. Het stadsdeel bestaat overwegend uit sociale woningbouw (84%) waaronder relatief veel eengezinshuizen (21%). Het eigen-woningbezit is zeer laag (7%).   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   De westelijke tuinsteden vertonen een grote onderlinge samenhang. Zij vormen ‚‚n lobvormige uitbreiding aan de vooroorlogse stad, die aan drie zijden is omgeven door groengebied: de Brettenzone, sportpark De Eendracht en het Sloterpark, dat aansluit op de groene scheg tussen Geuzenveld/Slotermeer en Osdorp. De Brettenzone is een radiale geledingszone. Deze zone vormt de toegang van de vooroorlogse stad tot het buitengebied in de vorm van een 450-500 meter brede groene route tussen het Westerpark en het recreatiegebied Spaarnwoude. De zone, die alleen rondom het station Sloterdijk wordt onderbroken, vormt tevens een circa 8 km lange buffer tussen de Westpoort en de woongebieden in de westelijke tuinsteden. Rondom het toekomstige station Geuzenveld is sprake van een tweede stedelijke invulling in de Brettenzone, met behoud van de route langs bestaande sportvelden en volkstuinen. De structuur van het woongebied wordt gekenmerkt door een buurtgewijze opbouw. De verschijningsvorm wordt in belangrijke mate bepaald door een open verkavelingsstructuur, waarin zowel laag- als middelhoogbouw is opgenomen. Middelhoogbouw bepaalt het beeld in het middengebied. Hoge gebouwen markeren de grote, open plekken zoals de Sloterplas en de stadsrand. De overwegend voorkomende haken- en strokenverkavelingen hebben geleid tot een stelsel van groene in elkaar overlopende ruimten. Bepalend voor de structuur van de openbare ruimte is het stelsel van parken en groenstroken. Het Eendrachtspark, de groenstrook tussen de Haarlemmerweg en de Sloterplas, het Gerbrandypark en de groenstrook in het verlengde van dit park in westelijke richting bepalen de ruimtelijke continu‹teit. Het wegennet is onderverdeeld in hoofd- en wijkwegen en in buurtstraten, gevormd in een raster met enkele hoekverdraaiingen. De Burgemeester De Vlugtlaan is een belangrijke winkelstraat; de overige winkels zijn gegroepeerd op enkele pleinen en aansluitende straten. De voorzieningen zijn verspreid over de buurten, op korte loopafstanden van een halteplaats van het openbaar vervoer.   In gang gezette ontwikkelingen   Met betrekking tot de woningbouw in het stadsdeel zijn er twee ontwikkelingen gaande, te weten: een uitbreiding in westelijke richting en een verdichtingsproces. De lob Geuzenveld/Slotermeer is verlengd in westelijke richting, ten koste van een deel van sportpark De Eendracht. Deze uitbreiding is gebouwd in hetzelfde milieutype als de overige delen, het stedelijk milieutype IV. Voor de uitbreiding Geuzenveld-west I (Eendracht-oost) is de realisering al in een vergevorderd stadium. Voor Geuzenveld-west II (Eendracht-west) heeft het gemeentebestuur een garantie gegeven dat daar v¢¢r 2000 geen woningen zullen worden gebouwd. Over een eventuele uitbreiding van het woongebied op de akkergronden ten westen van de Eendracht is nog geen uitsluitsel te geven. Tracering van de Westrandweg, de reservering voor een raillijn en ontwikkelingen met betrekking tot de 35 KE-zone van Schiphol bemoeilijken herbestemming voor woningbouw op de korte termijn. Voor het onderzoeken van de mogelijkheden om het woongebied te verdichten, is door het stadsdeel de Nota Woningbouw vastgesteld. Woningbouwlocaties zijn Plein '40-'45, kop Eendrachtspark, Sam van Houtenstraat, Lambertus Zijlplein en Noordzijde/Slotermeerlaan. In het landelijk gebied van het stadsdeel is het trac‚ van de Westrandweg geprojecteerd. De Amsterdamse voorkeur gaat uit naar de meest westelijke variant trac‚ l. De NS wil dat er een reservering wordt opgenomen voor een raillijn voor onder andere een hoge snelheidstrein. Onderzocht wordt, of een combinatie mogelijk is. In samenhang met de aanleg van de Westrandweg worden langs deze weg in de Osdorperbinnenpolder en in Geuzenveld-noord hoogwaardige bedrijfsterreinen tot ontwikkeling gebracht. Voor het westelijke deel van het stadsdeel wordt een uitwerking van het Structuurplan gemaakt als onderdeel van de uitwerking van het Structuurplan voor de westrand van Amsterdam. Het Plein '40-'-45 heeft als verzorgingsgebied de stadsdelen Geuzenveld/Slotermeer en Bos en Lommer. Het is een versterkt wijkcentrum. De voorzieningen langs de Burgemeester De Vlugtlaan behoren feitelijk ook tot dit centrum. Wil de wijkfunctie in de toekomst gehandhaafd blijven, dan zal herinrichting en concentratie van winkels rondom het plein nodig zijn. Hiervoor is door het stadsdeel een nota van uitgangspunten vastgesteld voor het Plein '40-'45 en omgeving.   Bevolkingsontwikkeling   De bevolkingsomvang van het stadsdeel bedraagt circa 335.300 inwoners. De sterke daling van het inwonersaantal lijkt rond 1985 haar dieptepunt te hebben bereikt. Sinds 1985 blijft de omvang constant. Naar verwachting zal het inwonersaantal in 2000 weer zijn gestegen tot circa 37.900 inwoners (zie grafiek 5.26). De massale oplevering van de woningen rond 1955 heeft geleid tot een bevolkingsopbouw met als kenmerk een oververtegenwoordiging van jonge gezinnen. De woningen worden over het algemeen positief gewaardeerd en de doorstroming is niet groot. De eenzijdigheid in bevolkingsopbouw verandert slechts weinig, waardoor nu 35 jaar na oplevering de oververtegenwoordiging van jonge gezinnen is omgezet in een oververtegenwoordiging van ouderen. De instroom van jongere gezinnen zorgt voor het constant blijven van de bevolkingsomvang.   Grafiek 5.26. Bevolkingsontwikkeling Geuzenveld/ Slotermeer *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   De werkgelegenheid in het stadsdeel is tussen 1978 en 1985 gedaald. Na 1985 heeft de daling zich niet doorgezet. Het aantal arbeidsplaatsen bleef constant op een niveau van circa 5000. Naar verwachting zal het aantal in 2000 weer toenemen tot circa 7000 (zie grafiek 5.27). Deze stijging wordt veroorzaakt door de ontwikkeling van nieuwe bedrijfsterreinen langs de Westrandweg en in Geuzenveld-noord.   Grafiek 5.27. Ontwikkeling werkgelegenheid Geuzenveld/ Slotermeer   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   Het aandeel dat het stadsdeel zal leveren in de stedelijke woningproduktie, is 460-500 woningen per jaar, inclusief Geuzenveld-west, hetgeen neerkomt op een totale produktie tot 1995 van 2300-2500 woningen. Ten aanzien van de werkgelegenheid biedt het stadsdeel mogelijkheden om een nieuw type bedrijfsterrein toe te voegen aan de bedrijfsterreinen die Amsterdam al kent. Het gaat hierbij om hoogwaardige bedrijfsterreinen in een parkachtige omgeving. Het Plein '40-'45 heeft een verzorgingsgebied dat groter is dan het stadsdeel. Het is ‚‚n van de grootste wijkcentra in de stad. Deze functie kan in de toekomst gehandhaafd blijven door een herinrichting en concentratie van winkels op en rondom het Plein '40-'45.   Knelpunten   Ä Beperking voor de woningbouw door een besluit omtrent de 30 KE-contour. Ä Ernstige bodemverontreiniging in Geuzenveld-noord.   V.16. Osdorp (Q)   Begrenzing en deelgebieden   Het stadsdeel Osdorp heeft een totale omvang van circa 1128 ha, waarvan circa 90% onbebouwd gebied is. Ongeveer de helft circa 570 ha bestaat nog uit landelijk gebied.   Figuur 5.16. Osdorp   (zie papieren versie)   Bouwperioden   De totale woningvoorraad anno 1990 is circa 15.300 woningen. De oudste bebouwing is te vinden in de twee historische dorpskernen die tot het stadsdeel behoren, de dorpen Sloten en Osdorp en de lintbebouwing langs de Osdorperweg en in de Middelveldsche Akerpolder. De eerste paal voor de tuinstad Osdorp ging in 1957 de grond in. De meeste woningen zijn opgeleverd in de periode 1959Ä1963. Slechts 12% van het aantal woningen is gebouwd na 1970. Driekwart bestaat uit sociale-huurwoningen en het percentage eigen-woningbezit is relatief hoog (14%). Circa 15% is gebouwd als eengezinshuis.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   Deze westelijke tuinstad vertoont een grote onderlinge samenhang. Dit gebied vormt, in samenhang met Slotervaart/Overtoomse Veld, ‚‚n lobvormige uitbreiding aan de vooroorlogse stad. In tegenstelling tot de ligging van de centra in de andere tuinsteden die als regel centraal in de wijk zijn gesitueerd, ligt het centrum van Osdorp excentrisch nabij de oever van de Sloterplas. Dit centrum heeft als stadsdeelcentrum een functie voor de aangrenzende stadsdelen. De structuur van het woongebied wordt gekenmerkt door een buurtgewijze opbouw. De verschijningsvorm wordt in belangrijke mate bepaald door een open verkavelingsstructuur, waarin zowel laag- als middelhoogbouw is opgenomen. De overwegend voorkomende haken- en strokenverkaveling heeft geleid tot een stelsel van groene en in elkaar overlopende ruimten. Laagbouw komt als dominant beeld voor in de west- en zuidranden. Middelhoogbouw bepaalt het beeld in het middengebied en van de noordrand dat grenst aan de groene scheg. Hoogbouw komt meer voor dan in de andere tuinsteden, overwegend gesitueerd langs de hoofdwegen en als markering van de stedelijk ingerichte rand van de Sloterplas. Het wegennet is opgebouwd uit hoofd-wijkwegen en buurtstraten. De Middelveldsche Akerpolder wordt ontwikkeld tot een woongebied, in hetzelfde milieutype als de overige delen, namelijk stedelijk milieutype IV. De rest van het stadsdeel bestaat uit agrarisch gebied. De Osdorperweg is een oude verbinding tussen Sloten en Halfweg langs de lintbebouwing van het oorspronkelijke dorp. Dit lint heeft een suburbaan milieu. Het enige industrieterrein (Osdorp F) is gesitueerd bij het kruispunt van de Osdorperweg met de Ookmeerweg.   In gang gezette ontwikkelingen   De woningbouw in de Middelveldsche Akerpolder I (MAP I) is afgerond. Voorbereidingen om de MAP II in 1995 in produktie te nemen, worden genomen. De komende periode is het sportpark De Aker aan de beurt om herbestemd te worden tot woongebied. Woningbouwmogelijkheden op het Osdorpplein wordt onderzocht. De mogelijkheid om in de Lutkemeerpolder een woongebied te ontwikkelen, wordt onderzocht. Het zuidoostelijke deel van de Lutkemeerpolder ligt in de belangstelling om eventueel te ontwikkelen tot bedrijfsterrein. Het westelijke deel van het stadsdeel maakt deel uit van de uitwerking van het Structuurplan Westrand van Amsterdam. Herbestemming van de MAP II voor woningbouw brengt verplaatsing van tuinbouwbedrijven met zich mee. In de uitwerking van het Structuurplan wordt hieraan aandacht besteed. In de Osdorperbovenpolder is een trac‚ opgenomen voor de Westrandweg. Het Osdorpplein en een deel van Tussenmeer functioneren als stadsdeelcentrum voor de westelijke tuinsteden. De woonfunctie zal zowel in als buiten het centrum worden versterkt door aanvullende woningbouw. Door de aanvullende woningbouw in het voormalige tuinbouwgebied Sloten en de Middelveldsche Akerpolder wordt het draagvlak in belangrijke mate ondersteund. De Osdorperbinnenpolder-zuid en de Osdorperbovenpolder hebben ten opzichte van het Structuurplan 1985 een bestemmingswijziging ondergaan. Zoals al aangegeven in de Structuurschets Westrand, is het de bedoeling hier een groengebied tot ontwikkeling te brengen. Dit gebied vormt de verbindingszone tussen het stedelijke groengebied rondom de Sloterplas en het recreatiegebied Spaarnwoude.   Bevolkingsontwikkeling   De bevolkingsomvang van het stadsdeel bedraagt circa 36.800 inwoners. De sterke daling van het inwoneraantal lijkt rond 1984 haar dieptepunt te hebben bereikt. Sinds 1984 blijft de omvang constant. Naar verwachting zal het inwoneraantal in 2000 weer iets zijn gestegen tot circa 38.100 inwoners. De massale oplevering van de woningen rond 1960 heeft destijds geleid tot een bevolkingsopbouw, welke zich kenmerkte door een oververtegenwoordiging van jonge gezinnen. De woningen worden over het algemeen positief gewaardeerd, waardoor de migratie beperkt is. Als gevolg hiervan vergrijst het stadsdeel en blijft een eenzijdigheid in de leeftijdsopbouw bestaan (zie grafiek 5.28).   Grafiek 5.28. Bevolkingsontwikkeling Osdorp   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   De werkgelegenheid in het stadsdeel is tussen 1978 en 1985 iets gedaald. Na 1985 is het aantal arbeidsplaatsen constant gebleven op circa 6000. Naar verwachting zal dit aantal in 2000 weer zijn opgelopen tot circa 7000 … 8000 arbeidsplaatsen (zie grafiek 5.29). De toename van het aantal arbeidsplaatsen is een gevolg van het mogelijk aantrekken van nieuwe bedrijfsvestigingen op het terrein ten zuiden van Westgaarde.   Grafiek 5.29. Ontwikkeling werkgelegenheid Osdorp   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   Het aandeel dat het stadsdeel zal leveren in de stedelijke woningproduktie, is voor de periode 1990Ä1994 relatief laag, namelijk 1000 woningen. De gemiddelde woningproduktie per jaar zal circa 200 woningen bedragen. Dit is exclusief de woningproduktie op de locaties MAP I en II. Deze zijn niet in de cijferopstelling betrokken, omdat de woningen in de MAP I in het contingent 1989 vallen en in 1990 worden opgeleverd en MAP II na 1995 aan de orde komt. Het betreft hier dus uitsluitend de bebouwing van het sportpark De Aker en de verdichtingsbouw aan de Osdorperweg. Ook de woningen langs de Osdorperweg komen pas na 1995 aan de orde. Ten aanzien van de werkgelegenheid biedt het stadsdeel wellicht mogelijkheden om een nieuw type hoogwaardig bedrijfsterrein toe te voegen aan de bedrijfsterreinen in Amsterdam. Het Osdorpplein en een deel van Tussen Meer functioneert als stadsdeelcentrum voor de westelijke tuinsteden. Ook het sportpark Ookmeer vervult een functie die het stadsdeel overschrijdt. Hetzelfde geldt voor het Cultureel Centrum De Meervaart, het Calandlyceum en de begraafplaats Westgaarde.   Knelpunten   Ä Het tekort aan ruimtelijke mogelijkheden om bedrijven binnen het stadsdeel te verplaatsen. Ä Vertraging in de aanleg van de T106. Ä De beperkende invloed die uitgaat van de geluidszones als gevolg van het vliegverkeer.   V.17. Slotervaart/Overtoomse Veld (R)   Begrenzing en deelgebieden   Het stadsdeel heeft een totale omvang van circa 1100 ha, waarvan circa 88% onbebouwd is. Ongeveer 190 ha bestaat nog uit landelijk gebied, circa 250 ha terrein is nog niet ingericht en circa 220 ha is ingericht als groengebied.   Bouwperiode   De woningvoorraad in het stadsdeel is 11.900. De oudste bebouwing is te vinden langs de Sloterweg. Het grootste deel (85%) van de woningen werd gebouwd in de periode 1956Ä1960, slechts 13% na 1970. Tweederde bestaat uit sociale-huurwoningen en het percentage eigen woningbezit is laag (4%). In het stadsdeel komen relatief veel eengezinshuizen (15%) en veel grote woningen (60%) voor.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   Het stadsdeel behoort tot het stedelijk milieutype IV. Uitzondering hierop vormen het dorp Sloten en de lintbebouwing langs de Sloterweg; in beide is het milieu suburbaan. Van de vier tuinsteden rondom de Sloterplas heeft Slotervaart de aantrekkelijkste ligging: dicht bij de vooroorlogse stad, grenzend aan de Sloterplas en over het algemeen goed ontsloten door openbaar vervoer. Het zuidelijke deel van het stadsdeel is door het openbaar vervoer nog matig ontsloten. Met de aanleg van de lijn MAP/Sloten komt daarin verandering. De onderlinge verbindingen van de diverse delen van het stadsdeel zijn niet optimaal en het station Cornelis Lelylaan wordt onvoldoende benut. Slotervaart heeft een zeer duidelijke structuur. De Johan Huizingalaan, een belangrijke winkelstraat die de delen van de wijk verbindt, doorsnijdt Slotervaart van noord naar zuid. Deze straat wordt gekruist door verschillende van oost naar west lopende straten, die een verbinding geven met de vooroorlogse stad. De belangrijkste van deze dwarswegen is de Cornelis Lelylaan. In de middenberm van deze stadsautoweg, die kruisingsvrij is uitgevoerd, is een baan opgenomen voor een sneltramverbinding.   Het stadsdeel kent drie winkelcentra: het August Alleb‚plein, het Delflandplein en het Sierplein. Een vierde, in het voormalig tuinbouwgebied Sloten, is in ontwikkeling. Het Sierplein, onderdeel van de Johan Huizingalaan, ligt centraal in de wijk. Enkele grote vestigingen bevinden zich aan de zuidzijde van het stadsdeel, zoals IBM, het Centraal Laboratorium van de Bloedtransfusiedienst en twee ziekenhuizen. Ten westen van deze concentratie van dienstverlening is in het voormalig tuinbouwgebied Sloten een nieuw woongebied in aanbouw. Met dit nieuwe woongebied wordt de lobvormige uitbreiding aan de vooroorlogse stad verbreed. Het Christoffel Plantijnpad draagt bij aan de ruimtelijke continu‹teit tussen de Sloterplas en de Oeverlanden van het Nieuwe Meer. In dit laatste gebied is de strook tussen de A4 en de Oude Haagseweg bestemd voor aanvullende bedrijfs- en kantoorbebouwing. Overtoomse Veld ligt tegen de oudere stadsdelen aan. Door deze ligging tussen de oudere wijken en de nieuwe stadsuitbreiding is vooral in Overtoomse Veld veel ruimte gereserveerd voor bebouwing, waarvoor in de bestaande stad geen plaats meer was, waaronder het centrum van de Nederlandse Confectie-industrie op het Koningin Wilhelminaplein. Hoge kantoren en woontorens zijn vooral gesitueerd langs de A10. De overige bebouwing is, zoals in Slotervaart, een combinatie van middelhoog- en laagbouw. Het Rembrandtpark ligt op de scheiding tussen de gesloten bebouwing van de gordel 20-40 en de open verkaveling van Nieuw-West. Door de geheel verschillende randen ontstaat een interessant ruimtelijk contrast. Aan de westzijde wordt het park begrensd door vrijstaande hoge gebouwen en aan de oostzijde door gesloten bouwblokken. De ontsluiting van het park is in alle richtingen bijzonder goed.   In gang gezette ontwikkelingen   In gang gezette ontwikkelingen worden uitgevoerd op het voormalige tuinbouwgebied Sloten, het Koningin Wilhelminaplein en op het sportpark Haagseweg. Voor het terrein van de rioolwaterzuiveringsinrichting West zijn plannen in voorbereiding. In het voormalige tuinbouwgebied Sloten zullen langs de Geer Ban en in het centrumgebied kleinschalige kantoorgebouwen worden gesitueerd.   Figuur 5.17. Slotervaart/Overtoomse Veld   (zie papieren versie)   Op het Koningin Wilhelminaplein worden tevens plannen ontwikkeld ten behoeve van uitbreiding en intensivering van de aanwezige bedrijfstakken. De Riekerpolder is ondergebracht in het Schipholconvenant en bestemd voor Schiphol-geori‰nteerde bedrijven. De strook tussen de A4 en de Oude Haagseweg is in aanvulling op de capaciteit van de Riekerpolder bestemd voor de opvang van de op Schiphol-geori‰nteerde kantoren en bedrijven. Dit gebied zal worden ontwikkeld in samenhang met de aanleg van het groengebied langs de oever van het Nieuwe Meer. Onderzocht wordt, of de Oude Haagseweg via de brug over de vaart in de richting van Schiphol kan worden doorgetrokken. Het recent ontwikkelde bedrijfsterrein aan de Henk Sneevlietweg is in korte tijd uitgegeven. De verbreding van de A4 is ten koste gegaan van een aantal sportvelden op het sportpark Sloten-oost. Met betrekking tot de railverbindingen zijn er diverse ontwikkelingen in het stadsdeel gaande. De NS-lijn van Schiphol naar Almere, de zogeheten zuidtak, is in aanleg. De aanleg van een stedelijke openbaar-vervoerlijn op de spoorbaan tussen Sloterdijk en Zuidoost is in voorbereiding, evenals een sneltramverbinding van de binnenstad naar de nieuwe woongebieden in het voormalig tuinbouwgebied Sloten en de Middelveldsche Akerpolder. Op het toekomstige NS-station aan de Henk Sneevlietweg (met een uitgang aan de Aletta Jacobslaan) zal voor reizigers een overstap op de sneltramlijn naar de Middelveldsche Akerpolder en op de stedelijke raillijn over de spoorbaan mogelijk worden. Onderzocht wordt, of een NS-station in de Riekerpolder op de Schiphollijn mogelijk is. In het stadsdeel zijn verscheidene ziekenhuizen gesitueerd. Het terugbrengen van het aantal ziekenhuisbedden kan op stedelijk niveau leiden tot opheffen (c.q. samenvoegen) van een ziekenhuis in dit stadsdeel.   Bevolkingsontwikkeling   Het inwonertal van het stadsdeel bedraagt circa 26.700. De sterke daling van het inwoneraantal in de periode 1980Ä1985 is in Slotervaart/Overtoomse Veld iets minder snel gegaan dan in de rest van de westelijke tuinsteden. De daling heeft zich nadien voortgezet. Naar verwachting zal het inwoneraantal in 2000, door de grote uitbreiding van de woningvoorraad, weer zijn gestegen tot circa 39.600 (zie grafiek 5.30).   Grafiek 5.30. Bevolkingsontwikkeling Slotervaart/ Overtoomse Veld *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   De werkgelegenheid in het stadsdeel neemt na een daling weer in omvang toe. In 1978 waren er circa 21.500 arbeidsplaatsen en in 1990 circa 20.700. Naar verwachting zal dit aantal in 2000 verder zijn toegenomen tot circa 27.000 (zie grafiek 5.31). Recente berekeningen laten zelfs een groei zien naar circa 30.000.   Grafiek 5.31. Ontwikkeling werkgelegenheid Slotervaart/Overtoomse Veld   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   Het aandeel dat het stadsdeel zal leveren in de stedelijke woningproduktie, is de komende periode relatief hoog (circa 20%). De gemiddelde woningproduktie per jaar bedraagt 1300 woningen en in totaal in de periode 1990Ä1994 6500 woningen (exclusief tweede fase RI-West). Het betreft locaties als het voormalige tuinbouwgebied Sloten, Koningin Wilhelminaplein, sportpark Haagseweg en de RI-West. Ook ten aanzien van de werkgelegenheids-ontwikkeling speelt het stadsdeel een belangrijke rol. De ligging in het zuidwesten van Amsterdam, in de nabijheid van Schiphol, maakt het stadsdeel interessant als vestigingsplaats voor bedrijven.   Figuur 5.18. Buitenveldert   (zie papieren versie)   V.18. Buitenveldert (S)   Begrenzing en deelgebieden   Het stadsdeel Buitenveldert heeft een totale omvang van circa 625 ha, waarvan circa 80% onbebouwd gebied is. Ongeveer 200 ha is ingericht als groengebied en nog circa 70 ha ligt braak. Het stadsdeel kent geen deelgebieden.   Bouwperioden   De woningvoorraad bedraagt circa 10.000 woningen. De eerste paal ging in 1958 de grond in. Tussen 1959 en 1965 is in Buitenveldert de woningproduktie het grootst geweest. Circa 12% van de woningen is na 1970 gebouwd. Een derde van de woningen bestaat uit huurwoningen in de sociale sector. Het eigen woningbezit is met 28% relatief hoog. Ongeveer 55% van de woningvoorraad bestaat uit grote woningen.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   Buitenveldert kan worden getypeerd als stedelijk milieutype IV. De rechthoekige structuur van de wijk wordt doorsneden door een aantal belangrijke noord-zuidlopende wegen. Het Gijsbrecht van Aemstelpark deelt de wijk in twee delen. Dit park verbindt het Amsterdamse Bos met het Amstelpark en de oever van de rivier de Amstel. Langs de gehele zuidrand van het stadsdeel vormt de parkstrook 't Kleine Loopveld de overgang naar Amstelveen. De noordrand van Buitenveldert wordt grotendeels gevormd door een brede zone met sportvelden en het dijklichaam van de weg en de spoorbaan. Door het geringe aantal doorgangen in de sportveldenzone en het dijklichaam is de afgrenzende werking die van deze zone uitgaat groot. De welstand van de wijk komt in de kwaliteit van de bouw tot uiting. De middelhoogbouw is de meest voorkomende bouwhoogte, met als verkavelingsvorm de haken- en strokenverkaveling. De laagbouw is geconcentreerd in aaneengesloten zones aan de west- en zuidrand. Hoge bebouwing begeleidt de hoofdverkeersroutes, met name langs de zuidrand van het al genoemde park tussen het Amsterdamse Bos en de Amstel en langs de Europaboulevard aan de westzijde. In de noordwesthoek van het stadsdeel ligt het complex van de Vrije Universiteit en het bijbehorende Academisch Ziekenhuis. Dit complex is de belangrijkste bovenwijkse voorziening. In de noordoosthoek is een concentratie van bedrijven, kantoren en hotels. Het winkelcentrum Gelderlandplein ligt centraal in de wijk; de overige winkels zijn geconcentreerd in kleine buurtcentra.   In gang gezette ontwikkelingen   Het beleid van het stadsdeel is gericht op het zoveel mogelijk behouden van de open stedebouwkundige structuur met haar sterke groene geleding. Aantasting van dit ruimtelijke concept moet worden voorkomen en nieuwe ontwikkelingen worden zoveel mogelijk geconcentreerd aan de randen van het stadsdeel. Voor het gebouw van het voormalige Schippersinternaat aan de Amstelveenseweg geldt dat men voornemens is, het gebouw te handhaven en om te vormen tot woningen gecombineerd met kantoren. Voor het gebied ten noorden van het Schippersinternaat geldt dezelfde combinatiemogelijkheid voor wonen met kantoren en mogelijk bedrijven. De planvorming voor het Jollenpad en omgeving is in een vergevorderd stadium. Het gebied zal v¢ ¢r 1995 worden ontwikkeld als (kleine) kantoren- en woningbouwlocatie. Het wijkcentrum Gelderlandplein is aan modernisering toe. Ondanks dat de ontwikkelingen in het draagvlak geen aanleiding geven tot uitbreiding van de winkelvoorzieningen, zal (een beperkte uitbreiding) plaatsvinden. Ten behoeve van de uitbreiding van de RAI loopt een procedure voor de bouw van een hal van 12.000 m2 tentoonstellingsvloer. Besloten is dat voor een eventuele verdere uitbreiding van de RAI het AFC-terrein, gelegen ten zuiden van de weg, wordt bestemd. Bij het vaststellen van het Structuurplan 1991, deel I, heeft uw Vergadering het mogelijk gemaakt mee te werken aan de vestiging van het hoofdkantoor van de ABN-AMRO aan de zuidkant van de A10, nabij de Van Leijenberghlaan. Het zuidoostelijke deel van Buitenveldert is slecht ontsloten door het openbaar vervoer. Centraal Nederland en het Gemeentevervoerbedrijf onderzoeken de mogelijkheden om dit gebied beter per openbaar vervoer bereikbaar te maken.   Bevolkingsontwikkeling   Het inwonertal van Buitenveldert bedraagt circa 19.800. Naar verwachting zal dit aantal in 2000 circa 19.500 bedragen (zie grafiek 5.32).   Grafiek 5.32. Bevolkingsontwikkeling Buitenveldert *   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   De werkgelegenheid in het stadsdeel neemt toe. Van 1985 naar 1990 is het aantal arbeidsplaatsen gestegen van 16.000 tot 16.700. Naar verwachting zal het aantal in 2000 verder zal kunnen toenemen tot circa 20.000 arbeidsplaatsen (zie grafiek 5.33). Recente berekeningen laten een groei zien tot circa 23.000.   Grafiek 5.33. Ontwikkeling werkgelegenheid Buitenveldert   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   Het aandeel dat het stadsdeel kan leveren in de stedelijke woningproduktie, is relatief laag, namelijk in totaal 350 woningen in de periode 1990Ä1994. De samenstelling van de woningvoorraad wijkt af van dat in de andere uitbreidingsgebieden. Het percentage grote woningen is hoog; dit geldt eveneens voor het aandeel eengezinswoningen (28%) en het percentage ongesubsidieerde woningen (34%). In het stadsdeel ligt een aantal stedelijke voorzieningen, zoals de Vrije Universiteit met bijbehorend Academisch Ziekenhuis en het sportveldencomplex ten zuiden van de A10.   Knelpunten   Ä Het draagvlak voor de voorzieningen neemt af. Herstructureren en moderniseren van het voorzieningenpakket is noodzakelijk. Ä De bereikbaarheid met het openbaar vervoer van het zuidoostelijke deel van Buitenveldert is relatief slecht. Ä De verkeersafwikkeling naar Amstelveen is in het zuidoostelijke deel problematisch. De mogelijkheden voor de aanleg van een derde autoverbinding en de aanleg van een railverbinding in de richting van AmstelveenÄKronenburg worden opengehouden. Ä De parkeeroverlast in het noordelijke deel van Buitenveldert, nabij het complex van de Vrije Universiteit, is groot.   V.19. Zuidoost (T)   Begrenzing en deelgebieden   Het zuidoostelijke stadsdeel ligt van de rest van Amsterdam gescheiden door de gemeenten Ouder Amstel en Diemen. Tot het stadsdeel behoren de woongebieden Venserpolder, Bijlmermeer, Gaasperdam, Driemond, het werkgebied Amstel III en een deel van het landelijk gebied de Gemeenschapspolder.   Figuur 5.18. Zuidoost   (zie papieren versie)   Bouwperioden   De bebouwing in Zuidoost is, enkele boerderijen en het dorp Driemond uitgezonderd, gerealiseerd na 1965. Op basis van de Intergemeentelijke Structuurschets 1959 is het stedebouwkundig concept voor de Zuidoostlob opgesteld. In de Bijlmermeer is de hoogbouw en een groot deel van de laagbouw in de periode 1965-1980 gerealiseerd. Na 1980 is het gebied plaatselijk verdicht en is de woonwijk Venserpolder gebouwd. Gaasperdam is, met uitzondering van de wijken Holendrecht en Nellestein, na 1980 tot stand gekomen.   Ruimtelijke karakteristieken en milieutypen   Het stadsdeel heeft, met uitzondering van het werkgebied Amstel III, het dorp Driemond en de Bijlmerstrip de kenmerken van milieutype IV. Het dorp Driemond heeft een suburbaan milieu. In hoofdopzet is Zuidoost ‚‚n grote lobvormige uitbreiding, aansluitend op de vorm van de vooroorlogse stad. Tussen de Bijlmermeer en Gaasperdam ligt de Gaasperplas (circa 60 ha), met zijn recreatievoorzieningen. De groenvoorzieningen binnen het stedelijk gebied zijn zodanig gesitueerd dat een gelijkmatige overgang met het landelijk gebied wordt bereikt. Het verstedelijkte gebied wordt aan de zuid- en oostzijde begrensd door het polderlandschap rondom het Gein en de Gaasp. Aan de westzijde grenst het woongebied aan het werkgebied Amstel III. Als gevolg van de verhoogd aangelegde infrastructuur is het gebied ruimtelijk gecompartimenteerd. Dominant in dezen zijn de Gaasperdammerweg, de Gooiseweg en de spoorbaan AmsterdamÄUtrecht. De planopzet voor het gehele gebied is hi‰rarchisch van opbouw, gebaseerd op het door de CIAM gepropageerde ordeningsprincipe. Functies die elkaar in het ruimtegebruik niet ondersteunen, zijn gescheiden gesitueerd. De Bijlmermeer bestaat voor 75% uit hoogbouw. Het maaiveld is volledig afgestemd op de voetganger en fietser. De bewegingsvrijheid van de auto is ingeperkt door een beperkt stelsel van wegen. Dit maakt de verhoogde ligging van deze infrastructuur mogelijk. De buurt- en wijkvoorzieningen bevinden zich onder de garages en de viaducten. Het traditionele stelsel van buurtwegen is in dit deel van de stad vervangen door een stelsel van loopstraten, opgenomen in de hoogbouw, die de verbinding tussen de woningen en de garages vormt. Om dit mogelijk te maken, is een honingraatpatroon ge‹ntroduceerd met hofmaten van circa 180 meter. De laagbouw ligt aan de rand van het hoogbouwgebied. In tegenstelling tot de Bijlmermeer is in Gaasperdam voornamelijk in middelhoog- en laagbouw gebouwd. De straat doet weer haar intrede, vari‰rend van een "harde hof" als onderdeel van een meanderverkaveling tot de "echte" straat. Het parkeren is ondergebracht in zones langs de wijkwegen. Omvangrijke laagbouwwijken zijn gesitueerd aan de rand van het stedelijk gebied.   In gang gezette ontwikkelingen   De nieuwbouw van woningen zal zich na 1990 concentreren in het gebied rondom de Bijlmerdreef en op enkele verspreid liggende woningbouwlocaties. De uitbreidingsmogelijkheden voor de korte termijn zijn: Dubbelink, Millingenhof, Duiflijkpad en Gulden Kruis. Tevens wordt woningbouw in het Bijlmerpark en op de Bijlmerweide en langs de zuidoever van de Gaasperplas overwogen. Alvorens tot bebouwing van de Bijlmerweide over te gaan, zal een afweging plaatsvinden waarbij de ecologische betekenis van deze locatie zal worden betrokken. De uitbreidingsmogelijkheden voor woningbouw op de korte termijn zijn aangegeven in het woningproduktieplan stadsdeel Zuidoost. Herstructurering van het subcentrum Ganzenhoef, te zamen met de bouw van circa 100 woningen, is in een gevorderd stadium van planvorming. De start van de bouw is gepland in 1994. De huidige verkeersinfrastructuur wordt verbeterd door verbreding en reconstructie van de aansluiting op de A2 (Burgemeester Stramanweg), de aanleg van een aansluiting van de Tafelbergweg/Meibergdreef op de A2/A9.   Bevolkingsontwikkeling   Het inwonertal van Zuidoost bedraagt circa 89.400 In de trendvariant van de bevolkingsprojectie voor het jaar 2000 telt Zuidoost naar verwachting 87.600 inwoners, een daling ten opzichte van het huidige aantal. Ondanks aanvullende woningbouw zal het aantal inwoners dalen door de lagere gemiddelde woningbezetting (zie grafiek 5.34).   Grafiek 5.34. Bevolkingsontwikkeling Zuidoost   (zie papieren versie)   Werkgelegenheid   Amstel III speelt een belangrijke rol in de Amsterdamse werkgelegenheidsontwikkeling. Telde Zuidoost in 1990 nog 37.200 arbeidsplaatsen; naar verwachting zal dit aantal in het jaar 2000 gestegen zijn tot 47.000 (zie grafiek 5.35). Recentere berekeningen geven zelfs een groei aan naar circa 54.000 arbeidsplaatsen. In Amstel III en rondom de Amsterdamse Poort heeft een stormachtige werkgelegenheidsontwikkeling plaatsgevonden. Desondanks is de hoge werkloosheid in Zuidoost niet afgenomen. Door deze tegengestelde ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en in de werkgelegenheid wordt de sociaal-economische scheiding tussen Amstel III en Bijlmermeer versterkt. Om de leefbaarheid en het imago van de Bijlmermeer te verbeteren, is door de stadsdeelraad besloten om het gebied tussen de stations Ganzenhoef en Bijlmer te ontwikkelen tot een centrumgebied. Het gemeentebestuur ondersteunt de beoogde verdichting. Dit heeft geleid tot een nuance op de Plankaart, door de toekomstige invulling van het gebied te typeren met milieutype II. Het aandeel van de niet-woonfuncties ten opzichte van het aangrenzende gebied kan flink worden uitgebreid. Het accent moet echter blijven liggen op de woonfunctie. Binnen de stadsdeelraad vindt discussie en herbezinning plaats ten aanzien van het functioneren, de inrichting en het toekomstig gebruik van het stedelijk groen in Zuidoost.   Grafiek 5.35. Ontwikkeling werkgelegenheid Zuidoost   (zie papieren versie)   Stedelijke samenhang   In de periode 1990Ä1994 zal Zuidoost 1500 woningen bouwen, hetgeen neerkomt op een gemiddelde jaarproduktie van 350 woningen. Behalve ter verbetering van de interne stedebouwkundige structuur en samenhang van het stedelijk gebied van Zuidoost, worden plannen gemaakt om de positie van Zuidoost op de regionale woningmarkt te versterken. In de huidige situatie vervult het stadsdeel op de huurwoningmarkt van Amsterdam voornamelijk de rol van expansievat (opvangfunctie). Voor de samenstelling van de woningvoorraad is het van belang dat aan het grote aantal flats in de sociale-huursector laagbouw in de koopsector wordt toegevoegd. Doelstelling van het stedelijk beleid is, dat de ontwikkeling van het werkgebied Amstel III wordt afgestemd op de ontwikkelingen in de binnenstad. Met het realiseren van de Amsterdamse Poort heeft het stadsdeel een centrum gekregen dat niet alleen aantrekkingskracht uitoefent op de inwoners van Zuidoost, maar ook van daarbuiten. De Amsterdamse Poort kan een eerste aanzet zijn tot de verdere ontwikkeling van de omgeving van de Bijlmerdreef. De gunstige ligging van het stadsdeel ten opzichte van hoogwaardige auto- en openbaar-vervoerverbindingen zal in de komende periode nog worden versterkt door het gereedkomen van de weg, de ingebruikneming van de zuidtak van de spoorbaan met de NS-stations Duivendrecht en Diemen-Zuid en de aanleg van het stedelijk openbaar vervoer op de spoorbaan (SloterdijkÄZuidoost). De relatie van het stadsdeel met de binnenstad van Amsterdam is gewaarborgd door de aanwezigheid van de bestaande metrolijnen.   Het Groengebied Amstelland heeft voor de recreatie een regionale betekenis en heeft voor Zuidoost dezelfde recreatieve functie als het Amsterdamse Bos voor andere delen van Amsterdam. Belangrijke projecten in het Groengebied zijn: het Gemeenschapspolderbos, de Gaasperzoom, de Ouderkerkerplas en de Hoge Dijk. Goede en directe fietsverbindingen met deze gebieden vanuit Zuidoost en de regio zijn dan ook gewenst.   Knelpunten   Ä De samenstelling van de woningvoorraad in Zuidoost is eenzijdig. Er zijn naar verhouding zeer veel woningen in middelhoog- en hoogbouw, terwijl de vraag zich voornamelijk richt op eengezinshuizen. Ä Zowel de woningen als de woonomgeving in de hoogbouwgedeelten van de Bijlmermeer worden in het algemeen matig tot slecht gewaardeerd. Een grote doorstroming is hiervan het gevolg. Ä Verbetering van de sociale veiligheid vraagt extra aandacht. Ä De hoge verhuisfrequentie in met name de Bijlmerhoogbouw leidt tot een instabiel draagvlak voor allerlei activiteiten. Ä De werkloosheid onder de bewoners van de Bijlmermeer is groot. Er is sprake van een opeenstapeling van achterstandssituaties. Ä Er is een discrepantie tussen het opleidingsniveau van werkzoekenden en het aanbod aan werkgelegenheid in Zuidoost. Ä De kleine buurtwinkelcentra, zoals Ganzenhoef en Holendrecht, behoeven revitalisering en herstructurering. Ä Een cultureel centrum op stadsdeelniveau ontbreekt en uitgaansvoorzieningen, zoals discotheken, een bioscoop, restaurants en dergelijke zijn vrijwel afwezig; Ä Een hotel met vergaderaccommodatie, geori‰nteerd op de kantoren en bedrijven van Amstel III en de omgeving van het hoofdcentrum, ontbreekt. Ä De bereikbaarheid per auto van Amstel III en het AMC is onvoldoende. Ä De openbaar-vervoerverbinding met Schiphol is onvoldoende. Ä De openbaar-vervoerverbinding tussen Weesp en Amstel III is onvoldoende. Ä Driemond is slecht aangesloten op het openbaar vervoer.   Bijlage   Begrippenlijst   Agglomeratie: het aaneengesloten stedelijk gebied, bestaande uit de gemeenten Amsterdam, Amstelveen, Ouder-Amstel en Diemen, alsmede de gebieden Badhoevedorp en Schiphol.   Alleenstaande: persoon die geen hoofd van een huishouden, geen echtgenoot of -note of kind is (hoofd: man samenwonend met wettige echtgenote, man en/of vrouw samenwonend met wettige ongehuwde kinderen).   Allochtonen: personen met een niet-Nederlandse nationaliteit, en personen waarvoor geldt dat zij, of een van hun ouders, in Suriname of de Antillen geboren zijn.   Bedrijfsterrein: terrein van enige omvang (minimaal 2 ha) waarop industrie, groothandel, volumineuze detailhandel, garages, vervoerbedrijven zijn gevestigd.   Hoogwaardig bedrijfsterrein: terrein met een hoogwaardige inrichting (groen, openbare ruimte), waar kleinschalige moderne industrie, bedrijfspaviljoens, distributiebedrijven, kantoren in lage dichtheid en/of laboratoria zijn gevestigd (voorbeelden: Koninging Wilhelminaplein, high- techstrook van Teleport, science park WCW).   Beroepsbevolking: werkzame beroepsbevolking: bevolking in de leeftijdsgroep van 15-64 jaar, woonachtig in Amsterdam, die betaalde beroepsarbeid verricht; niet-werkzame beroepsbevolking: personen die een werkloosheidsuitkering ontvangen en/of personen die naar betaald werk zoeken.   Bevolkingsprojectie: taakstellende variant: waarbij voor de vaststelling van de omvang van de bevolking is uitgegaan van het taakstellend nieuwbouwprogramma van 7000 woningen per jaar (750.000 inwoners in 2000); trendvariant: variant waarbij voor de bevolkingsomvang is gebaseerd op de doorberekening van trendmatige ontwikkelingen uit het verleden (vestiging, vertrek, geboorte, sterfte, woningbouwproduktie) (720.000 inwoners in 2000); bijgestelde trendvariant: bij het vervaardigen van de bevolkingsprojectie Migranten (voorjaar 1991) bleek het geboortecijfer hoger uit te komen dan het cijfer dat een half jaar eerder was gehanteerd bij de projectie voor geheel Amsterdam; dientengevolge is de projectie voor Amsterdam aan de hand van het hogere geboortecijfer bijgesteld (730.000 inwoners in 2000). Voor de projectie van de stadsdelen en het totaal wordt de oude trendvariant gebruikt.   Bovenwijks groen: verzamelnaam van alle groenvoorzieningen met een bovenwijks karakter (parken, volkstuincomplexen, sportterreinen en dergelijke).   Bovenwijks park: parken met een minimale oppervlakte van circa 12 ha en met een invloedssfeer van minimaal 800 meter en maximaal 1200 meter.   Duurzame bronnen: zon, waterkracht   Duurzame ontwikkeling: ontwikkeling van de economie waarbij de activiteiten van de huidige generaties niet de activiteiten van toekomstige generaties in gevaar brengt.   Ecologie: de wetenschap van wederzijds relaties van de organismen (planten, dieren en mensen) onderling en met hun milieu.   Ecologische verbindingszone: gebieden of structuren die verbreiding, migratie of uitwisseling van soorten tussen verschillende kerngebieden mogelijk maken (kerngebieden: grotere gebieden met belangrijke natuurwaarden).   Economisch gebonden: werkzame personen met werkadres in Amsterdam; huishoudens waarvan minimaal ‚‚n werkende in Amsterdam een baan heeft.   Economische vernieuwing: proces waarbij de organisatie van de produktie en de samenstelling van de investeringen (computers, machines, gebouwen) ingrijpend wordt gewijzigd.   Eengezinswoning: woning waar zich geen andere woning boven of onder bevindt. Hier vallen dus ook woningen boven winkels en bedrijven onder, mits geen appartementen.   Gezin: een huishouden, bestaande uit twee gehuwde personen met hun eventuele kinderen, dan wel bestaande uit een ouder met kind(eren).   Hoogbouw: zes bouwlagen of meer.   Hooggeschoold: personen met een voltooide hoger-beroeps of universitaire opleiding   Jongere/jeugdige: een moeilijk af te bakenen categorie. In de tekst wordt steeds de bedoelde leeftijdscategorie aangegeven.   Kortverblijvers: personen die niet langer dan twee jaar in Amsterdam hebben gewoond (dat wil zeggen: ingeschreven bij het bevolkingsregister).   Laaggeschoold: personen met ten hoogste een opleiding op MAVO of LBO- niveau.   Locatiebeleid: beleid waarbij het aantal arbeidsplaatsen van locatie (de arbeidsplaatsendichtheid) afgestemd wordt op de ontsluiting per openbaar vervoer. Dit beleid krijgt in de Vinex gestalte door het voorstel om op zogeheten A-locaties, per openbaar vervoer optimaal ontsloten, ‚‚n parkeerplaats per tien werknemers toe te staan, op B-locaties (goed bereikbaar per auto Šn per openbaar vervoer) ‚‚n parkeerplaats per vijf arbeidsplaatsen.   Middelhoogbouw: twee tot en met vijf bouwlagen.   Milieukwaliteit: de hoedanigheid van het milieu; de in het milieubeleid per milieucomponent geformuleerde maatstaven vormen uitgangspunten voor een optimale milieukwaliteit.   Milieutypen: planmatige eenheden, veelal in eenzelfde tijdsperiode gerealiseerd, bepalend voor de ruimtelijke en functionele geleding van Amsterdam.   Milieuruimte: de mate waarin de milieubelasting op een bedrijfsterrein (nog) kan toenemen (afhankelijk van de zonering, en de belasting door reeds aanwezige bedrijven).   Modaal: huishoudens met een inkomen op de ziekenfondsgrens.   Nederlanders: personen met een Nederlandse nationaliteit, alsmede personen waarvoor geldt dat zij, of een van hun ouders in Suriname of op de Antillen geboren zijn.   Nevencentra: locaties buiten de binnenstad gelegen, per openbaar vervoer goed ontsloten, waar vooral kantoren zijn gevestigd (A-strook van Amstel III, station Zuid, enz).   Nieuwbouwproduktie: het totaal aantal nieuw te bouwen woningen; dit kan zijn woningbouw op nieuwe locaties of vervangende nieuwbouw (stadsvernieuwing).   Noordvleugel: het noordelijke deel van de randstad waarvoor een zogenaamde Noordvleugelvisie voor verkeer en vervoer wordt opgesteld, zijnde een invulling van het landelijk Structuurschema Verkeer en Vervoer II; het gebied betreft de regio's Midden- en Zuid-Kennemerland, ROA-gebied en Gooi- en Vechtstreek met enkele aangrenzende gemeenten in Zuid-Holland en Utrecht (CVV).   Pendel: Woon-werkverkeer dat de gemeentegrens overschrijdt.   Regio: een regio is een geografisch gebied met een relatief sterke samenhang op de woning- en arbeidsmarkt, een verzorgingsstructuur en/of een gemeenschappelijk bestuurlijk kader. De regio als bedoeld in hoofdstuk IV Ä het functionele woningmarktgebied Ä valt slechts ten dele samen met de bestuurlijke regio ROA en het normatieve woningmarktgebied, gehanteerd in de Tripartiete Werkgroep Verstedelijking of de Regionale Volkshuisvestingscommissies.   ROA: het Regionaal Orgaan Amsterdam (ROA) is een openbaar lichaam ter behartiging van de belangen inzake ruimtelijke ordening, volkshuisvesting, verkeer en vervoer, economische aangelegenheden en milieu, verband houdend met een evenwichtige en harmonische ontwikkeling van de grootstedelijke regio Amsterdam. Deelnemende gemeenten zijn Aalsmeer, Almere, Amstelveen, Amsterdam, Beemster, Diemen, Edam-Volendam, Haarlemmermeer, Landsmeer, Oostzaan, Ouder-Amstel, Purmerend, Uithoorn, Waterland (Broek in Waterland, Ilpendam, Katwoude, Monnickendam en Marken), Wormerland (Jisp, Wormer en Wijdewormer), Zaanstad en Zeevang.   Ruimtelijke vernieuwing: proces waarbij door merendeels grootschalige investeringen het aanbod van woon- en werklocaties op peil wordt gehouden en verbeterd.   Samenwonenden: huishouden van twee volwassenen waartussen geen wettige familierelatie bestaat.   Schiphol-gebonden en Schiphol-geori‰nteerde bedrijvigheid: bedrijvigheid met een (duidelijke) relatie met Schiphol.   Sociale vernieuwing: een permanent proces waarin vitaliteit van relaties tussen individuen, groepen en organisaties wordt vergroot, teneinde de kwaliteit van het bestaan van de bewoners zo te bevorderen dat zij in zelfstandigheid en harmonie kunnen leven; de nadruk hierbij wordt gelegd op scholing en arbeid, middelen die de emancipatie en maatschappelijke participatie van groepen in achterstandssituaties zouden kunnen bevorderen.   Stadsgewest: verstedelijkt gebied dat verschillende definities kent en aan wijzigingen onderhevig is. Gewoonlijk doelt men op een sociaal-economische samenhang, waarbij een ondergrens is genomen (bij voorbeeld 15%) voor het aandeel van de werkzame beroepsbevolking (woonachtig in een gemeente) dat werkzaam is in de centrumgemeente. De Tripartiete werkgroep hanteert voor het stadsgewest Amsterdam het ROA- gebied, exclusief de gemeente Abcoude en inclusief de gemeente Weesp.   Stedelijke levensstijl: een stijl van leven van mensen die in de stad wonen, er werken en in het bijzonder zijn gericht op met name stedelijke culturele en recreatieve voorzieningen.   Tripartiete Werkgroep Verstedelijking Stadsgewest Amsterdam: werkgroep waaraan de gemeente Amsterdam, de provincie Noord-Holland en het rijk deelnemen, en die zich bezighoudt met de verstedelijking van het stadsgewest Amsterdam.   Tuinsteden: naoorlogse deel van Amsterdam-Noord (N), Geuzenveld/Slotermeer (P), Osdorp (Q), Slotervaart/Overtoomse veld (R) en Buitenveldert (S).   Urgent: iemand die op grond van de Woonruimteverordening recht heeft op een urgentieverklaring.   Vruchtbaarheidscijfer: aantal levendgeborenen per 1000 vrouwen in een leeftijdsgroep.   Westelijke tuinsteden: Geuzenveld/Slotermeer (P), Osdorp (Q) en Slotervaart/Overtoomseveld (R).   Woningbouw:   Ä marktsector: woningbouw in de categorie‰n premiekoop, vrije sector met eenmalige bijdrage, premiehuur en vrije sector; Ä vrije sector: woningbouw die zonder overheidssubsidie wordt gebouwd; Ä sociale sector: woningwetwoningen en premiekoopwoningen; Ä sociale huursector: woningwetwoningen.   Woonmilieu: een woongebied dat gekenmerkt wordt door een bepaalde: Ä woningdichtheid, bebouwingsintensiteit en bouwvorm en -hoogte; Ä mate en wijze van menging met het werken; Ä aard, omvang en spreiding van voorzieningen; Ä kenmerkende verkeersontsluiting; Ä situering ten opzichte van de binnenstad en voorzieningencentra, werk- een recreatiegebieden.   Woningvraag: betreft huishoudens die (in het Regionaal Woningbehoeftenonderzoek) te kennen hebben gegeven al minimaal een half jaar te zoeken en beslist binnen twee jaar te willen verhuizen naar een (andere) woningen.   Woningtekort: het verschil tussen de woningvraag en het woningaanbod.   Woonoppervlak: Oppervlakte van kamers en keuken.   Woon-werkbalans: de verhouding tussen de werkzame beroepsbevolking en het aantal arbeidsplaatsen.   Zelfstandige woning: woonruimte met een eigen voordeur (adres) en voorzieningen (keuken, sanitair en dergelijke).

---

---